Een uitgerekend rapport
Rondom de Rekenkamer hangt onwillekeurig een beetje het imago van dorknopers en boekhouders. Zijn bestuurders net blij dat ze een of andere maatregel door het parlement hebben weten te loodsen, zul je zien dat er een rapport uitkomt van de Rekenkamer waarin de effectiviteit wordt betwijfeld. Of nog erger: men gaat na of de uitgaven wel rechtmatig zijn geweest...
Het was dan ook opvallend dat Trouw medio november kopte: 'Nederland onderschat klimaatrisico - Plannen voor aanpassing aan opwarming aarde ontoereikend.' Was getekend, de Rekenkamer. Voor het Milieucafé reden om een toelichting te vragen. En die krijgen we direct van de bron: van Gerrit de Jong, nog net één van de drie bestuursleden en oud-Kamerlid voor het CDA. Hij laat zich begeleiden door projectleider Willemien Roenhorst; beiden zijn speciaal uit Den Haag naar Tilburg gekomen.
De eerste vraag van Michel is die naar het waarom. Waarom onderzoekt de Rekenkamer zoiets ingewikkelds als klimaatverandering? We hebben daarvoor toch al een Planbureau voor de Leefomgeving?
De Jong legt uit dat de opdracht van de Rekenkamer is om het beleid van de regering te controleren. Aangezien klimaatbeleid een belangrijk hoofdstuk vormt heeft men er dus naar gekeken. Het initiatief voor het onderzoek kwam overigens uit Europa. De Vereniging van Rekenkamers heeft de uitnodiging gegeven en negen Rekenkamers hebben uiteindelijk meegedaan.
Over de populariteit van de Rekenkamer is De Jong nuchter: "Wij zijn een zogeheten hoofdcollege van staat. Ons bestaand is verankerd in de grondwet. Dat is maar goed ook want ministers kunnen inderdaad een enórme hekel aan ons hebben. De Rekenkamer behaalt echter haar eigen agenda. Niemand controleert ons. Daarom mag je bij ons ook tot je 70ste doorwerken." [Gerrit de Jong is 68, red.]
Bedreigingen
Willemien Roenhorst schetst vlot de mogelijke bedreigingen die klimaatverandering met zich meebrengt: de temperatuur kan stijgen. Hogere waterstanden geven wateroverlast. De waterkwaliteit verslechtert. De landbouw krijgt te maken met meer verzilting. In de natuur komen nieuwe soorten op, andere soorten trekken weg. Willemien: "En dat gebeurt heus niet alleen op het platteland of in natuurgebieden. Ook in de stad krijg je ermee te maken. Meer water op straat bij hoosbuien. Maar ook meer verdroging en dus watertekort. Meer allergieën, meer hittegolven, meer warmtedoden. Nederland kan zo het Spanje van Europa worden, je hoeft dan niet meer af te reizen naar de Sierra Nevada. En als je denkt dat het een ver-van-mijn-bed show is: ik rijd wel eens door Flevoland en ook nu al zie je daar allemaal wijngaarden."
Bij dergelijke rampenscenario's rijst de vraag wat ertegen te doen valt. De delegatie is er niet pessimistisch over. Bij calamiteiten komt de GGD in beeld. En gemeenten kunnen nu al in stedelijke gebieden hogere stoepen aanleggen. Dat helpt direct. Verder kunnen individuele consumenten veel bijdragen. Bijvoorbeeld door dubbel glas te nemen, zonnepanelen te kopen, een hybride auto aan te schaffen en liefst wat vaker de fiets te pakken.
Frustratie
Presentator Michel signaleert dat deze adviezen zó uit de koker hadden kunnen komen van Milieudefensie of Greenpeace. Wat vonden deze organisaties van het Rekenkamer-rapport?
Volgens Gerrit de Jong was hun reactie enigszins 'over the top'. "Zo van: zie je wel, dit hebben wij altijd al gezegd maar Den Haag staat met zijn rug naar ons toe." Op die manier kom je niet verder, weet De Jong; dan krijg je een discussie tussen doven. Hij is verheugd dat het KNMI nu het initiatief heeft genomen om de partijen nader tot elkaar te brengen.
Beleidsmatig heeft het aan ambities niet ontbroken, licht de ervaren bestuurder toe. In 2007 zag je veel momentum. Er was sprake van een nationale adaptiestrategie, waarin alle overheden, inclusief provincies en waterschappen, zouden samenwerken. "Maar veel van dit soort plannen wordt nooit gerealiseerd terwijl men wel verklaart dat het nodig is. Natuurlijk levert dat frustratie op. Maar departementen hebben nu eenmaal een groot talent om goddelijk langs elkaar heen te werken. In de visie van de Rekenkamer moeten departementen juist samenwerken. Ambtenaren vinden dat zelf trouwens ook. Maar een integrale strategie van samenwerking, politiek aangestuurd, dat blijft heel erg moeilijk in de Haagse werkelijkheid van alledag."
Goed bezig
De Tilburgse wethouder Berend de Vries wordt aan tafel genodigd. Want als gemeente timmert Tilburg al lang aan de weg van klimaatbeleid? De Vries wijst erop dat de stad in 2009 als eerste een klimaatprogramma heeft vastgesteld: "Alle eer hiervoor aan mijn voorganger Marieke Moorman. Toen werd ook in Tilburg breed onderkend dat klimaatverandering een thema is waar we iets aan zouden moeten doen. Erg opvallend zijn de maatregelen meestal niet. Niettemin hebben we niet stilgezeten. Er zijn hittekaarten geproduceerd die aangeven waar het hoe warm is in de stad. We hebben ook zogeheten blauwe aders geïnventariseerd - die zijn belangrijk als je grote hoeveelheden water snel wilt kwijtraken in een stenig gebied. De riolering is bij nieuwbouw en onderhoudswerk wat heftiger uitgevoerd. En bij nieuwbouwplannen houden we zo mogelijk rekening met waterberging, zodat water langer in het gebied blijft."
De Vries moet erkennen dat het thema preventie minder op de agenda staat dan het mitigatie-vraagstuk (hoe beperk je de gevolgen). Maar het Milieucafé bewijst dat zonnepanelen toch steeds prominenter op de agenda komen. En Tilburg staat niet alleen; ook Rotterdam bijvoorbeeld is erg goed bezig.
Bij Willemien Roenhorst zijn de inspanningen van Tilburg inderdaad bekend. En ze benadrukt dat belangrijk is om nu te gaan werken vanuit het voorzorgsbeginsel. "Dan hoeft beleid niet veel te kosten, je kunt met beperkte ingrepen volstaan. Je hebt nu nog tijd om goed over zaken na te denken en om maatregelen te combineren met dingen die je toch al doet."
Gerrit de Jong mist in Den Haag een gevoel van urgentie. "In de politiek is het altijd moeilijk om verder vooruit te kijken dan de volgende verkiezingen. Maar nu kan het nog op een koopje! Over tien, twintig jaar kost ingrijpen vreselijk veel." Als het over veel geld gaat wordt het politieke debat gedomineerd door de schuldencrisis en Griekenland. Maar liever wijst De Jong op Malta en Cyprus in het Middellandse Zeegebied: deze zomer had men te maken met ongekende droogte. "Hun hele oogst is mislukt. Die mensen zijn nu grote aanhangers van ons rapport. Ik bedoel maar: als bestuurder kun je niet vroeg genoeg beginnen."
Glimlach
Is er ook iets specifieks te zeggen over klimaatrisico's in de provincie? Op het platteland? Projectleider Roenhorst moet daar het antwoord op schuldig blijven. Brabant heeft te maken gehad met overdraagbare ziektes zoals de Q-koorts maar dat is niet haar expertise. Misschien zouden dit soort ziektes sneller tot een uitbraak kunnen komen als de temperatuur stijgt. Berend de Vries ziet daarin geen taak voor Tilburg: naar zijn smaak is dit echt iets wat het rijk zou moeten doen. "En ik word niet optimistisch als ik terugdenk aan een gesprek dat wij een keer hadden met staatssecretaris Atsma. Die man keek dus écht niet verder dan zijn eigen portefeuille. De deur zat vaker dicht dan open."
Het gesprek eindigt evenwel positiever dan het rapport zou doen vermoeden. De reacties van het zittende kabinet zijn positiever dan verwacht mocht worden van het vorige. Europa zit ook niet stil, weet Gerrit de Jong: er komen nieuwe richtlijnen. "En, heet van de naald: vanmiddag, as we speak, tijdens de behandeling van de begroting Infrastructuur en Milieu, heeft staatssecretaris Wilma Mansveld toegezegd dat het kabinet gaat doen wat de Rekenkamer vraagt." Daarmee wordt concreet bedoeld dat men alle genoemden effecten gaat onderzoeken, en dat ze dit gaat oppakken samen met de ministeries van Economische Zaken, en Volksgezondheid, Welzijn & Sport. Kortom: vanavond reist de zware delegatie van de Rekenkamer, met een glimlach op het gezicht terug naar Den Haag.
Download het rapport van de Rekenkamer (pdf, 9,5 Meg)
Volgend artikel: Fietsenruimbeleid
