Na de verkiezingen

Pieter van Geel en Lambert Verheijen

Het is goed gebruik dat het Milieucafé aandacht besteedt aan de verkiezingen. Zowel vooraf als achteraf. Het Grote Groene Verkiezingsdebat van 5 maart was een succes; ruwweg de helft van het publiek was ook bij het debat aanwezig. Het blijkt een bewust publiek want bijna iedereen in Paradox verklaart naar de stembus te zijn geweest. Presentatoren Frank Post en Marc Pruijn staan vandaag stil bij de mogelijke coalities: wie gaat het met wie doen?

Daartoe zijn twee ervaren politici uitgenodigd. Beiden waren al eerder in het Milieucafé te gast. Pieter van Geel begon zijn carrière als gemeentesecretaris in Helmond. Daarna werd hij gedeputeerde in het provinciebestuur van Brabant, Kamerlid en fractievoorzitter van het CDA. Vervolgens zat hij in het kabinet als staatssecretaris van Milieu maar tegenwoordig is Van Geel zelfstandig adviseur gevestigd te Helmond. Daarnaast is hij voorzitter van de Raad van Toezicht bij het Bolk Instituut (gevestigd in Zeist).
Het laatste behoeft enige toelichting: het Louis Bolk Instituut is een kennis- en onderzoeksinstituut waar circa 150 mensen werkzaam zijn. Ze houden zich bezig met biologische landbouw en gezondheid. De landbouw wordt bekeken vanuit een systeembenadering en natuurlijke systemen worden beschouwd als de meest weerbare. Andere aandachtsvelden zijn gezondheid en ziektepreventie. Van Geel kenschetst het instituut als een "beetje alternatief; een soort tegenwicht voor Wageningen University & Research".

De tweede deskundige is Lambert Verheijen. Hij begon zijn carrière als student aan de Universiteit van Tilburg en werd vervolgens docent sociologie. Daarna volgde een lange periode (12 jaar) als Brabants gedeputeerde Natuur en Milieu voor de PvdA. Sinds 2005 is Lambert actief als dijkgraaf voor het waterschap Aa en Maas. In 2015 werd hij daarnaast Eerste Kamerlid voor de PvdA.
Wat doet een dijkgraaf zoal? Toevallig was het de dag voor het café Wereldwaterdag. Lambert heeft een aantal Statenleden ontvangen en hen voorlichting gegeven over de nieuwe Omgevingswet.

Verkiezingsuitslag
Eerst maar gevraagd naar de reactie van de heren op de toch wel turbulente verkiezingsuitslag. Vroeger hadden CDA en PvdA samen bijna altijd een ruime meerderheid, zeker in het zuiden. Van Geel vindt dat je er heel veel over zou kunnen zeggen. Maar hij is vooral blij dat 80 procent van de stemgerechtigden, welbewust kiezen voor de rechtsstaat en die ook koesteren. Daarnaast ziet hij een tweede lichtpunt: dat er herstel zichtbaar is bij het CDA. Als partijman vindt hij dat uiteraard plezierig.

PvdA-er Verheijen is nog niet bekomen van de schok. De klap is enorm aangekomen; de landelijke partijtop had dit ook niet verwacht. "Het duidt op een afkeer van het gevoerde kabinetsbeleid." Van de andere kant sluit hij zich aan bij Van Geel: die 80 procent zijn op zich wel een opsteker. "Er was best wel discussie vooraf of mensen nog wel warmlopen voor de democratie." Verheijen voorziet wel problemen bij de komende kabinetsonderhandelingen want links is in totaal toch kleiner geworden. D66 en GroenLinks zullen dus minder krachtig positie kunnen kiezen. "Hoe dan ook, de PvdA past een heel bescheiden rol."

Voor Van Geel kan het proces nog verschillende kanten uit. De VVD mag de grootste partij zijn, de marges worden voor haar toch klein want veel alternatieven zijn er niet. De SP heeft de VVD uitgesloten en iedereen heeft de PVV uitgesloten. Het resultaat is dat de VVD in een coalitie met vier partijen veel zal moeten inleveren.

Na een sfeerimpressie op video van het verkiezingsdebat in De NWe Vorst concludeert Frans Post dat van de zeven deelnemende potentiële Kamerleden, er zes gekozen zijn. Alleen SP-er Eric Smaling viste net achter het net. "Voor de rest is hun komst naar Tilburg dus goed voor hun carrière geweest."

Acht attracties
Men gaat over tot het hoofdgerecht. Wie gaat het met wie doen, en waarom. Wat betekent de uitslag voor de formatie? En, niet te vergeten, wat zijn de effecten op het milieubeleid en het natuurbeleid? De presentatoren schetsen uitgebreid de mogelijke combinaties. Waarbij ze alle acht worden voorzien van een passende Efteling-benaming.

Twee exotische combinaties vallen voor het gemak buiten de boot: alles met de Partij voor de Dieren ('Panda Droom'), en alles met Denk ('De Halve Maan'). Blijven over

VVD-CDA-D66-GroenLinks – de Piranha (veel botsingen voorzien tijdens de rit);
VVD-CDA-D66-ChristenUnie – de Python (een wurgslang voor D66);
VVD-CDA-D66-PvdA - Monsieur Cannibale (de PvdA eet zichzelf nog verder op);
VVD-CDA-D66-GL-PvdA - Carnaval Festival;
VVD-PVV-CDA-50+-Forum voor Democratie-SGP – het Spookslot;
CDA-D66-CU-PvdA-GL-SP – een echte Fata Morgana (want zonder de VVD);
VVD-D66-PvdA-GL-CU - Villa Volta (zonder CDA); en tot slot
VVD, CDA, D66 – de Vliegende Hollander (eeuwig zoekend naar een meerderheid).

Nadat de zaal een keer heeft mogen stemmen met de Mentimeter app, is het woord aan de gasten. Lambert Verheijen vindt de Python wel een herkenbare optie. Al zal GroenLinks wel diep moeten nadenken voordat ze erin stappen. Als tweede keus laat hij zijn oog vallen op de Vliegende Hollander.

Van Geel is wat minder uitgesproken. Zo'n formatieproces verloopt slepend; persoonlijke zaken kunnen gaan opspelen. Inhoudelijk moet de Piranha programmatisch mogelijk zijn. De Python trouwens ook. Maar het politieke landschap is veranderd: "Vroeger waren minderheidscoalities ondenkbaar. Sindsdien hebben we een gedoogkabinet met de PVV gehad. En het laatste kabinet was de facto ook een minderheidskabinet. We zien een nieuwe trend: voor een paar dossiers is het cruciaal om een meerderheid te verzekeren. Voor de rest krijgt de Tweede Kamer een veel sterkere rol. Zoals bijvoorbeeld de euthanasie een vrije kwestie zou kunnen worden. Deze vernieuwing zou best eens een kans kunnen krijgen." [De Vliegende Hollander dus, red].

Natuur en duurzaamheid
In de aanloop naar de verkiezingen hebben veel maatschappelijke partijen zich geroerd. Ondernemersorganisaties VNO en NCW spraken zich uit voor een krachtig energiebeleid. Urgenda, opiniemakers en actualiteitenrubrieken vroegen aandacht voor het klimaat. Het beeld rijst op dat na de verkiezingen, ineens het klimaatbeleid uit de hoge hoed komt.

Voor Lambert Verheijen komt dit niet als een verrassing want het is gewoon een noodzakelijke prioriteit. "Er komt gegarandeerd de grootste ruzie over, maar het moet! Nederland heeft het Akkoord van Parijs ondertekend. Dit zal rechts Nederland splijten want het gaat over de rol van de overheid. Neem bijvoorbeeld het rekeningrijden. Zwaardere belastingen maken het politiek draagvlak hiervoor heel klein. Dit komt doordat men niet de juiste mindset heeft; men begint niet met het principe. Je hoort het eerst eens te worden over het Wat, en vervolgens over het Hoe."

Pieter Van Geel is het daar niet helemaal mee eens. Het klopt dat klimaat in de campagne geen issue is geweest. Maar het gaat gewoon toch geregeld worden op een of andere manier. "Langs welke lijn is niet zo'n probleem: als de politieke wil er is, komt men wel bij elkaar. Dit geldt ook voor rekeningrijden. Dit zou een compromis kunnen worden in de vorm van een grootschalig experiment. Dan zit iedereen aan de veilige kant." Van Geel voorziet ook geweldige discussies over de uitfasering van de kolencentrales. Als je dat wat langzamer doet, scheelt het heel veel geld. "Lastig is alleen dat GroenLinks ingrijpende verschuivingen bij de belastingen heeft voorgesteld. Dit is altijd een heel moeilijk punt. Maar je zou bijvoorbeeld een aantal zaken kunnen regelen zoals een heffing op vlees, vet en frisdrank. Mits de wil er is."

Programma's onder loep
Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft de partijprogramma's doorgerekend voor wat betreft klimaatbeleid en de consequenties daarvan. Vreemd genoeg deed het CDA aan die exercitie niet mee. Het volgende staatje wijst uit dat de VVD voor wat betreft CO2-reductie, maar net aan de doelstelling van Parijs voldoet. D66 en vooral PvdA en GL doen er juist een stevige schep bovenop.

De kosten die alle maatregelen op het gebied van energie, klimaat, mobiliteit, landbouw en natuur per jaar opleveren corresponderen met dit beeld maar dan omgekeerd:

Lambert Verheijen herkent het beeld wel. "Je moet het hele plaatje zien. Wat is het effect in de portemonnee van burgers? Die discussie zal in het nieuwe kabinet ook plaatsvinden. GroenLinks wil een belastingverlaging op arbeid, uitruilen tegen hogere milieubelastingen. Daarvoor zijn oplossingen te bedenken maar ik verwacht eerder discussie over de onderliggende principes. CDA en VVD hebben een hele andere visie dan de linkervleugel."

Pieter van Geel heeft geen voorkeur voor een coalitie, het gaat hem om het resultaat. Bij de eerste twee coalities is het verschil ChristenUnie in plaats van GroenLinks. De laatste partij gaat heel ver terwijl de ChristenUnie helemaal niet tegen vergroening is. Dat vergroot hun kansen. Als het gaat om principes, wil ik geen gecontroleerde marktwerking. Persoonlijk denk ik echter dat we de brug naar een duurzamere energievoorziening al over zijn. VNO en NCW zijn inmiddels voor experimenten met het anders beprijzen van mobiliteit."

Verheijen weet dat politiek uitruilen niet beloond wordt: "Zo'n compromis is fijn maar aan het eind van de rit wordt een kabinet afgerekend op de maatschappelijke gevolgen." Van Geel beaamt dit: "De PvdA heeft niet aan de kiezers kunnen uitleggen wat men heeft tegengehouden. Dit is de partij fataal geworden."

Maar ja, achteraf weten de analisten het allemaal perfect te verklaren. De laatste stemronde is voor het publiek in Paradox. Van de mogelijke coalities blijkt de Piranha te winnen. Niet zo verrassend VVD, CDA, D66 en GroenLinks dus. De Fata Morgana (CDA-D66-CU-PvdA-GL-SP) eindigt als tweede voorkeur. Maar veel stemmen zijn er niet uitgebracht; 23 in totaal. Dus het kan nog alle kanten op.

Volgend artikel: Marcel de Laat: verdienstelijk schrijver en twitteraar