Bezuinigen met beleid

Tot vervelens toe wordt het ons ingepeperd: er moet bezuinigd worden. In Tilburg gaat het om 50 miljoen euro. Voor de gemeente is dat een groot flink bedrag en dus moeten zware ingrepen worden gedaan. De eerste voorstellen van het college zijn inmiddels bekend. Burgers en organisaties kunnen vervolgens hun visie geven en uiteindelijk gaat de gemeenteraad op 11 april knopen doorhakken.

Het Milieucafé vraagt zich af hoe om te gaan met milieu en natuur bij al dat bezuinigen. Wat is wijsheid? Wat is verdedigbaar, wat is onverstandig? Daarover praten we eerst met Aart de Zeeuw, hoogleraar milieueconomie aan de Universiteit van Tilburg en directeur van het nieuwe Tilburg Sustainability Center (eind november feestelijk geopend door Nobelprijswinnaar Al Gore). De Zeeuw licht toe dat de Universiteit zich uiteraard primair richt op onderzoek en onderwijs. "Maar daarnaast kunnen we ook adviseren. We hebben nu bijvoorbeeld contact met een projectontwikkelaar die energiezuinige woningen wil realiseren. Het stadsbestuur was daar heel blij mee." Het Sustainability Center blijkt op dit moment nog niet betrokken bij de Spoorzone. Maar naar aanleiding van een startbijeenkomst zijn er wel mensen langs geweest.

Moeten we het TSC zien als een soort lokaal Planbureau? Dat is te hoog gegrepen. Het centrum wil vooral mensen bij elkaar brengen. "En meer naar buiten treden - daarom treed ik ook hier op in dit café," vertelt De Zeeuw nuchter.

Jonger
De tweede gast is Loet Visschers. Tot 2006 was Loet vaste gast in het Milieucafé als milieuwethouder voor Algemeen Belang. Na zijn vertrek verliet ook de partij de politiek. Tegenwoordig werkt Loet bij de provincie Noord-Brabant als directielid Ruimtelijke Ordening. Wordt hij nog wel eens gebeld voor advies?

Neen, zegt Visschers, en dat is ook de bedoeling. "Weg is weg. De eerste tijd ben ik bewust niet politiek actief geweest. Ik vind het rampzalig om beschouwd te worden als een soort schaduwwethouder. Je moet niet krampachtig willen proberen om er toch toe te doen. Sinds ik dat praktiseer zie ik er overigens ook jonger uit."

Uiteraard zit Visschers wel dicht bij de provinciale politiek. Hij heeft ook wel ervaring met bezuinigen. "Gemeenten zijn namelijk altijd de klos. De Provincie was altijd relatief rijk. Als je als gemeente moet gaan bezuinigen, dan valt de eerste slag altijd nog wel mee. Echter naarmate je dichter op het bot komt, gaat het meer pijn doen. Als je voorzieningen moet sluiten krijg je echt weerstand. Soms moet je dan genadeloos doorhakken terwijl al het vet van de soep is."

Kijkt de wetenschapper anders naar het onderwerp dan de oud-politicus? De Zeeuw antwoordt wetenschappelijk en afgemeten: "Ik weet niet hoe Loet denkt..." Maar kun je zeggen dat een bestuurder eerder zijn hart zou laten spreken? Terwijl de wetenschapper zaken benadert met zijn verstand?

Visschers is niet overtuigd. "De provincie wordt wel de derde universiteit van Brabant genoemd. Dat heeft een goede kant: we weten inderdaad veel. De keerzijde is dat we ook wel heel erg in onszelf gekeerd zijn. De provincie is te weinig bekend en treedt te weinig naar buiten."

Visschers benadrukt het belang van een langetermijnvisie. En dan bewijst de bekende Telos-driehoek goede diensten (Duurzaamheid wordt opgevat als zijnde opgebouwd uit drie soorten kapitaal: Economisch, Ecologisch en Sociaal/ Cultureel, red.). "Je moet de balans in de driehoek in de gaten houden," weet Visschers. "Het geheel kan wel krimpen maar als je de balans verstoort pakt bezuinigen funest uit."

Blijven investeren
De Zeeuw staat niet voor een mening, als objectief wetenschapper moet hij argumenten verzinnen die los staan van specifieke belangen. Maar ook hij kan wel wat met die Telos-driehoek. "Als je kijkt naar Economie: dat kapitaal is tweehonderd jaar geleden sterk gaan groeien. De brede Sociale en Culturele ontwikkeling startte ruwweg honderd jaar later. Ecologie is veel en veel jonger en kun je beschouwen als een kasplantje. Daarom zou je het moeten ontzien. Een bezuiniging die ecologie raakt, treft ons niet zo direct als een ingreep in de cultuursector waardoor mensen hun baan kwijtraken. Maar als er vissoorten verdwijnen treft het onze kinderen wel. Op de manier kun je toch objectieve elementen in je afweging betrekken."

De Zeeuw komt tot de slotsom dat je met bezuinigen altijd moet oppassen dat je investeringsgoederen niet raakt. Consumptieve uitgaven kun je eenvoudiger beperken. "Het is verstandiger om te bezuinigen op duur vlees dan op een fietsband. Want die fietsband heb je nodig om een inkomen te verwerven." Daarop inhakend bekruipt Loet het gevoel dat milieu en natuur tegenwoordig meer gezien worden als consumptief goed. Iets waar geld in verdwijnt en waar niets uit komt. En dat is in zijn optiek niet terecht. "Milieu en natuur zijn een investering voor de langere termijn. Misschien is het economisch rendement wel nul, misschien moet je rendement dan maar anders uitdrukken dan in euro's."

De Zeeuw weet daar wel raad mee. Hij ziet milieu en natuur als "grondkapitaal, luchtkapitaal, waterkapitaal, groenkapitaal. Dat zijn geen kostenposten maar investeringen in de toekomst. Het levert rendement op in termen van gezondheid en welzijn. En daarmee druk je weer de kosten van de gezondheidszorg. Dan praat je wel degelijk over harde euro's. Veel mensen zien die verbinding niet. Maar bij die buurtmoestuin speelt precies hetzelfde."

Dubbeltje van Loet
Michel Jehae licht een paar voorbeelden uit de voorstellen die het college aan de raad heeft gedaan.

Afschaffen van het A-team
Sluiting van een milieustraat - die in Berkel Enschot
8 ton minder budget voor natuur in en om de stad
Anderhalf miljoen minder voor de sanering van bodems en hard geluid.

Wat vinden de heren daarvan?

De Zeeuw vindt de milieustraat toch wel belangrijk voor recycling. Doordat de drempel voor aanbieden hoger wordt, loop je het risico dat er minder wordt ingezameld. Visschers vindt de eerste twee voorstellen verdedigbaar. Energiebesparing bij huishoudens is iets dat moet worden opgepakt door de Essents van deze wereld. "Er wordt genoeg aan energie verdiend, daar kan het geld voor voorlichting wel vanaf." Ook sluiten van de milieustraat is voor hem acceptabel. "Zo vaak gaan mensen in de praktijk daar niet heen."

Het derde voorstel vindt Visschers riskant. Tilburg heeft veel geïnvesteerd in de Groene Mal (de groene tegenhanger van de 'rode' bebouwde stad, red). Als je dat laat verpieteren creëer je een onbalans die je maar moeilijk terug kunt draaien."

En uitstel van bodem- en geluidsanering zou voor Visschers kunnen, mits het geen afstel wordt. "Want dan raak je de gezondheid en dat is de core business van het milieubeleid." De Zeeuw is het in hoofdzaak met Visschers eens. Hij vindt het raar dat er te midden van het bezuinigen, blijkbaar weer geld aan burgers wordt teruggegeven via een lagere afvalstoffenheffing. "Dat vind ik ongerijmd, maar misschien is het een truc om de OZB te kunnen verhogen."

Beiden zijn het eens dat het milieu moet worden ontzien en volgens hen gebeurt dat ook. De milieuthema's worden in verhouding minder hard aangeslagen dan de rest. Frans Post vraagt zich af of de markt niet meer zou kunnen oppakken. Loet Visschers ziet daar wel brood in. De provincie voert nu stevige discussies met staatssecretaris Henk Bleker van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. De provincie zoekt nog 500 miljoen euro voor aankoop, inrichting en beheer van de Ecologische Hoofdstructuur. "Daarvoor proberen we nu privaat geld los te weken. Bedrijven als Campina leven letterlijk van de opbrengst van het platteland. Die zouden vrijwillig geld voor natuurontwikkeling kunnen geven. Of we zouden een heffing kunnen invoeren, natuurlijk." Waarop iemand in de zaal inhaakt: "Het dubbeltje van Loet!"

De Zeeuw is positief over de private sector. "Met name grote bedrijven voelen tegenwoordig een verantwoordelijkheid als het gaat om duurzaamheid. Ikzelf was in het begin verrast over die trend van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Ik heb ze ook bevraagd naar het waarom van die ommekeer. Het blijkt dat bedrijven niet puur gedreven zijn door de winst. Primair zijn ze geïnteresseerd in continuïteit. Ze willen blijven bestaan! En daar hebben ze natuur voor nodig. Een interessante vraag is of dat voldoende zoden aan de dijk zet. Of dat overheid nog belangrijke rol moet houden. Daar doet Europa momenteel onderzoek naar."

Wat vindt de raad?
Michel Jehae vraagt drie raadsleden op het podium. Zij zullen immer binnenkort de lastige knopen moeten doorhakken. We zien Cécile Franssen (fractievoorzitter van de VVD), Maarten van den Tillaart van het CDA en Paulus Oerlemans (fractievoorzitter GroenLinks). D66 heeft zich afgemeld. Cécile Franssen heeft behartenswaardige dingen gehoord zoals niet bezuinigen op investeringen - er is in het verleden al teveel potverteerd. Meer ruimte en verantwoordelijkheid voor de markt, daar kan de VVD zich prima in vinden. De overheid is geen geluksmachine. De VVD ziet nog wel kansen in een betere samenwerking tussen gemeenten, provincies en waterschappen. "En verder is de mens ook natuur."

Maarten van den Tillaart onderschrijft de verstandige opmerking over investeringen. Ook de balans in de Telos-driehoek ziet hij als nuttig. Van den Tillaart signaleert dat het verbrede Wilhelminakanaal niet is genoemd, terwijl dat toch een goede investering is vanuit milieu-oogpunt. Het knijpen op natuurbeheer komt neer op iets minder maaien en iets minder nieuwe aanplant. En de anderhalf miljoen bij saneringen is eigenlijk een bezuiniging van het Rijk die de gemeente gewoon doorzet. Eigenlijk kan het CDA leven met alle vier de genoemde voorstellen.

Ook GroenLinks heeft weinig moeite met de geschetste voorstellen. Paulus Oerlemans is er niet blij mee, maar bij Rijksbudgetten heb je als gemeente geen keus. Een milieustraat dicht is een kwestie van minder luxe. En minder groenonderhoud vindt GroenLinks juist heel goed voor de ecologie! Er zitten kortom geen onacceptabele bezuinigingen bij. En daarnaast is ook het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad overeind gebleven. Uitermate belangrijk voor het milieu.

Het laatste woord is voor Loet Visschers. Hij legt soepel de verbinding met het vissenonderwerp: "Het is belangrijk dat je als politicus geen beekprik wordt, een beest zonder ruggengraat." Op 11 april zal blijken welke raadsleden over een ruggengraat beschikken.

Volgend artikel: Lotte Nobelen