Een Boek van Gewicht

Landgoederen in Noord-Brabant

Stichting Brabants Landschap heeft de respectabele leeftijd bereikt van de zeer sterken: 80 jaar. Het jubileum is mede opgeluisterd met de presentatie van een kloek boekwerk van drie en een halve kilo. Met als titel Landgoederen in Noord-Brabant | Het Lief en Leed dat Landgoed Heet. Het boekwerk van bijna 400 pagina's is rijk geïllustreerd met fraaie foto's van landgoederen waar je normaal gesproken niet komt. Het is ook bepaald uniek te noemen want je zult er vergeefs naar zoeken in andere provincies. We praten met historicus Thijs Caspers, die bij Brabants Landschap werkt en die het grootste deel van de teksten geschreven heeft.

Waarom dit boek? Thijs is er helder over: Omdat landgoederen mooi zijn. Bovendien hebben we er in Brabant een hele hoop van, wel zo'n 150. De grotere landgoederen zijn over het algemeen wel bekend, maar er zijn er dus veel meer. De term 'landgoed' blijken we letterlijk te kunnen nemen: hij betekent van oorsprong een "groot land met daarop een goed". Meestal was dat een boerderij, die diende om het land te ontginnen. De eigenaar zette daar een pachter in. Deze boerderijen hadden een herenkamer om de eigenaar te ontvangen als die af en toe langs kwam. Deze herenkamer is in veel gevallen uitgegroeid tot een landhuis of kasteel.

Brabant blijkt veel landgoederen te hebben. De provincie is 5000 km2 groot. 8 procent daarvan is landgoed en dat is aanzienlijk. Ter vergelijking: de bebouwing van alle steden en dorpen beslaat 12 procent. Thijs Caspers weet dat Brabant na Gelderland kan bogen op de grootste oppervlakte aan landgoederen.

Sloebers
Frans Post laat een kaart zien waarop de verdeling is aangegeven. Landgoederen blijken samen te hangen met steden. We zien clusters rond Bergen op Zoom, Breda, Tilburg en Den Bosch. Rond Oss en Boxmeer ligt niets. "Daar woonden arme sloebers," plaagt Frans. Thijs verduidelijkt dat steden en landgoederen niet voor niets samenhangen. Er was welvaart nodig, van sjieke mensen met geld, en die vind je in de stad. Rond Breda en Den Bosch zijn dan ook de eerste landgoederen ontstaan. De clustering kwam later omdat nieuwe landgoederen in de buurt werden gerealiseerd door familieleden.

Wie wonen er tegenwoordig in zo'n landgoed? Gaat het om patsers en parvenus? Hebben de nouveaux riches het oude geld verdreven? Zo erg is het niet, stelt Caspers gerust. "De mensen die er wonen doen zich arm voor en leven behoorlijk krenterig. Daarom zijn ze ook rijk geworden..."
Zijn deze grote eigendommen nog wel te betalen voor een particulier? Worden landgoederen niet bedreigd door de OZB? Dat blijkt helemaal niet het geval. Thijs Caspers wijst erop dat dankzij de Landschapswet van 1928, de landgoederen zijn gaan behoren tot de best bewaarde landschapstypen. [Thijs doelt op de Natuurschoonwet, die belangrijke belastingvoordelen regelde voor eigenaren van onroerende zaken als een landgoed, op voorwaarde dat ze dit in stand houden en daarmee het natuurschoon bevorderen, red.] "België kende een dergelijke wet niet en het resultaat kun je rond Antwerpen bekijken. De landgoederen zijn daar afgekalfd omdat men telkens stukjes van het bezit heeft moeten verkopen om het hoofd boven water te houden. Dit is in Nederland dus niet gebeurd."

Sterk verhaal
In de categorie sterke verhalen meldt Caspers dat er over de Haanwijk (gemeente Sint Michielsgestel) wel wat te vertellen valt. Het landgoed is sinds 1984 eigendom van Brabants Landschap. In 1750 verhuurt de toenmalige eigenaresse Christina Sweerts de Landas, het kasteeltje aan luitenant-generaal Casimir graaf Von Schlippenbach. Vijf jaar later pleegt de man zelfmoord. Althans dat is de officiële versie maar Thijs weet beter. De man heeft een autobiografie van 550 pagina's geschreven, Journal de Ma Vie. En daaruit blijkt dat hij is vermoord, waarschijnlijk in opdracht van de Oranjes. Geprobeerd is om een zelfmoord te ensceneren. "Hij wist te veel," aldus Caspers. "Hij wist dat erfstadhouder Willem V [1748-1806] nooit de zoon kon zijn van Willem IV. De laatste had een voorhuidsvernauwing en als je dat vroeger had kon je geen kind maken. De biologische vader van Willem V was waarschijnlijk de opperstalmeester."

Je kunt Landgoederen in Noord-Brabant dus ook met rooie oortjes lezen. De winkelprijs is € 39,50 maar leden van het Brabants Landschap hoeven maar 30 euro af te rekenen. Het boek vindt behoorlijk aftrek in de pauze.

Volgend artikel: Rutte II