Stil op de Heide

De stand van de Brabantse natuur

De provincie onderhoudt al twintig jaar een meetnet om te weten hoe het er voor staat met de natuur in Noord-Brabant. Met hulp van het Centraal Bureau voor de Statistiek verschijnt elke twee jaar een rapport over de ontwikkelingen bij flora en fauna. Vanaf 1995 tot en met 2008 ging het met de plantjes en beestjes redelijk goed; de aantallen stegen of bleven stabiel. Echter daarna zette op alle terreinen een verslechtering in. Met als voorlopig dieptepunt 2014; in vijf biotopen is bij allemaal sprake van een achteruitgang.

Dit blijkt allemaal uit het recente rapport "De Toestand van de Brabantse natuur 2016". Presentator Frans Post projecteert indexen op het doek voor achtereenvolgens Bossen, Heide, Graslanden in het natuurnetwerk Brabant, Moerassen en Agrarisch landschap.
Vanavond gaat de aandacht uit naar het agrarisch gebied. Daar zagen we na een aanvankelijke toename, alsnog 20% achteruitgang in biodiversiteit. De heide deed het nog slechter. Vanaf de start kelderde de biodiversiteit naar 60% van de oorspronkelijke rijkdom.

Het stemt allemaal niet vrolijk en het roep vragen op. Daarom zijn te gast de verantwoordelijk gedeputeerde Johan van den Hout; Nol Verdaasdonk, directeur van de Brabantse Milieufederatie en Peter Voorn, ecoloog bij Natuurmonumenten. Een primeur is dat twittervolgers van Johan van den Hout, dit onderwerp live kunnen meekijken via Periscope, de video streaming dienst van Twitter.

Frans begint bij Peter Voorn. Natuurmonumenten heeft immers duizenden hectaren grond in bezit. Bij het agrarisch gebied valt op dat diverse soorten de afgelopen twintig jaar, tot 2008 een positieve trend doormaakten: boompieper, gekraagde roodstaart, roodborsttapuit, knobbelzwaan en de waterplanten puntkroos, kikkerbeet en haarfonteinkruid. Maar de achteruitgang na 2008 baart meer zorgen. Bij de grutto zien we nog maar 18% van het aantal broedparen in 1995. Met andere woorden, 82% van de grutto's is verdwenen... Verder gaat het slecht met patrijs, grote lijster, akkerhoornbloem, dotterbloem, echte koekoeksbloem, margriet en madeliefje. Peter Voorn wijt de achteruitgang van de grutto en de dotterbloem aan de verdroging. Hij zag het al langer aankomen. Korhoen, duinpieper en tapuit gingen al achteruit. In de jaren '70 en '80 was de achteruitgang te wijten aan de ruilverkaveling. Daardoor weken soorten uit naar de hei. Nadien kwamen ze weer terug toen het bodemgebruik verbeterde. Slootkanten werden bijvoorbeeld natuurlijker.

Hoe verklaart de ecoloog het verdwijnen van 82% van de grutto's? Het is het oude liedje: verdroging en intensief grondgebruik. "Boeren gaan sneller het land op en dat kan omdat de bodem is ontwaterd. Men kan nu tienmaal per seizoen maaien, ploegen, of mest injecteren. De grutto heeft dus geen kans meer." De verdroging pakt ook slecht uit voor de dotterbloem of boterbloem, die beide afhankelijk zijn van kwelwater.

Weggegooid geld
Aan verantwoordelijk gedeputeerde Johan van den Hout de vraag of hij dit niet zag aankomen. Dit blijkt het geval want overal zie je een afname van de biodiversiteit. Specifiek voor Brabant valt te melden dat er de laatste jaren wel wat veranderd is in de landbouw. Mais verving graan en bij de veehouderij was sprake van verdergaande intensivering. "Zodoende is de laatste decennia een stikstofdeken over Brabant gelegd."

Presentator Michel Jehae werpt op dat vanaf 1990 tientallen miljoenen euro's in agrarisch natuurbeheer zijn gestopt. En nu zien we vanaf 2008 als effect een daling in flora en fauna! Is dit dan geen weggegooid geld? De gedeputeerde vindt van niet. "Als je intensief beleid voert, gaat het in de bewuste gebieden beter. Maar over het algemeen is het vechten tegen de bierkaai."

Ook Nol Verdaasdonk zag het al decennia aankomen. Maar net als bij de gedeputeerde gaat dit de macht van de BMF te boven. "Het heeft gewoon te maken met hoe wij met onze planeet omgaan. Soorten die vijftig jaar lang heel gewoon waren, worden nu weggevaagd. En dan gaat het niet maar over alleen de kwetsbare soorten." Verdaasdonk ziet wel een nieuwe trend. Vroeger waren de voornaamste oorzaken vermesting door stikstof, verzuring en verdroging. "Nu is echter verzuring vervangen door vergiftiging. De grote nieuwe boosdoener zijn de bestrijdingsmiddelen."

Strijdbaar
Van den Houts voorganger Onno Hoes zei in 2008 dat in 2018 de achteruitgang gestopt zou zijn. Het is wrang dat juist vanaf 2008 de achteruitgang inzette. De huidige gedeputeerde reageert echter strijdbaar: "We zullen echt iets moeten gaan doen aan de bierkaai. Nol Verdaasdonk heeft gelijk: de vermesting, vergiftiging en verdroging gaan maar door. Alle knoppen waar we aan kunnen draaien zitten bij de landbouw."

Van den Hout noemt een voorbeeld. Vijf jaar geleden is een stikstofconvenant afgesproken met een groot aantal partners. "Daar is dus helemaal niets van terechtgekomen want de stikstofdepositie gaat gewoon door. Ik heb kortgeleden een ernstig gesprek hierover gehad met de convenantspartners en hen het rapport laten lezen. Men heeft nu zes weken de tijd om voorstellen in te dienen. En anders maken we ze zelf."

Heide
De tweede index die aan bod komt is de heide. Brabant bezat de beste heidegebieden van West-Europa met Natura 2000-gebieden als Kampina, Loonse en Drunense Duinen, Cartierheide en Strabrechtse Heide. In twintig jaar tijd is veertig procent van alle soorten verdwenen. Peter Voorn kent het uit eigen ondervinding: "Vroeger hoorde je op de hei het gejodel van de wulpen. Er broedden 45 paren in de Kampina, nu zijn dat er nog twee of drie."

De trend is niet over de hele linie negatief. Zo doen de nachtzwaluw en de roodborsttapuit het goed maar dit zijn uitzonderingen. "De vennen gaan ook OK maar alles wat fourageert op de bodem is er slecht aan toe. De chemie is verstoord, het insectenleven is verstoord. Op de bodem vallen de hardste klappen."

Michel Jehae blijft het onbevredigend vinden. Veertig procent minder biodiversiteit – Griekse ministers zijn voor minder afgetreden... Johan van den Hout voelt zich niet aangesproken. Het natuurbeleid is in orde maar de vijanden zitten volgens hem elders. Dus daar moet de strijd zich op richten. Hij kan zich voorstellen dat mensen weinig gerust zijn gezien de effectiviteit van het beleid tot nu toe. "Maar ons Bestuursakkoord is volstrekt helder. We gaan in deze periode serieuze stappen zetten om de stikstofvergiftiging terug te dringen."

Omslag nodig
Ook Verdaasdonk is skeptisch maar heeft wel de overtuiging dat er een breder besef is doorgedrongen: "De tijd van talmen is voorbij, we moeten nu echt wat gaan doen." Toch hebben we nog geen stille tocht of fakkeltocht, of petitie gezien, werpt Michel op.
Dit vindt Verdaasdonk te pessimistisch. Eerder in dit café bleek het verbod op plastic tasjes een groot succes en dat is niet voor niets. "Mensen voelen dat het anders moet en daar gaat het om. Iedereen weet dat we niet op deze manier kunnen blijven omgaan met de planeet. Er leeft een breed besef dat politieke beloften moeten worden waargemaakt en daar gaat de BMF mensen aan herinneren. Waar mogelijk helpen we mensen om in actie te komen."

De BMF gedijt niet bij actie alleen. Landbouwbeleid en economisch beleid moeten ondernemers in staat stellen om de gewenste en noodzakelijke omslag te maken. "En als we de laatste restanten van soorten willen redden, dan komt daar nog wel meer bij kijken dan een aanpak van stikstof."

De BMF-voorman voorspelt dat er straks geen gierzwaluwen meer te horen zullen zijn in de stad als we niets doen. Er moeten sowieso veel minder beesten in Brabant worden gehouden? Een stijging van het grondwaterpeil moet hij nog zien gebeuren. Drainagebuizen liggen nu op anderhalve meter diepte en dat zou een halve meter moeten zijn. Een adequate aanpak van bestrijdingsmiddelen is alleen mogelijk in internationaal verband.

Peter Voorn valt hem bij. "De overheid krijgt veel geld voor het herstel van Natura 2000-gebieden. Maar eigenlijk is dit compenserend beleid voor iets wat systematisch fout zit. De hoeveelheid stikstof moet gewoon gigantisch omlaag. Voor 2030 staat nog steeds teveel geprognosticeerd."

Het laatste woord is voor gedeputeerde Natuur, Water en Milieu Johan van den Hout. Hij erkent dat allerlei afspraken uit het verleden niet zijn waargemaakt. Maar gisteren heeft hij een Blue Deal gesloten met de waterschappen, tegen de verdroging. "We gaan de grootverbruikers aanspreken. De Coca Cola's en de Bavaria's van deze wereld. We moeten ook erkennen dat we niet even snel kunnen herstellen wat in de loop van vijftig jaar is misgegaan."

Kortom: deze zomer kijken we met belangstelling waar de gedeputeerde mee komt.

Volgend artikel: Biologisch boeren

Michel Jehae, Johan van den Hout, Nol Verdaasdonk en Peter Voorn