2018

Hoe warm het was, en hoe droog

Blijvende schade aan hoogveenputten

De afgelopen zomer kan de recordboeken in. Sinds het begin dat weerstatistieken worden bijgehouden, is niet zo'n droge zomer voorgevallen. We hadden de meeste hete dagen en er viel het minste regen. Vraag is wat dit doet met de natuur. Wat was de situatie in de zomer? Hoe ligt het er nu bij? En hoeveel van de schade is blijvend? Daarover praten twee ervaringsdeskundigen. Boswachter Lex Querelle van Natuurmonumenten kent de Kampina als zijn broekzak. En Mark Scheepens van Waterschap De Dommel was de hele zomer bezig met crisismanagement.

Bezoekers van het Milieucafé hebben ook foto's opgestuurd en die worden eerst vertoond. Jack Tummers fotografeerde een kurkdroge campus van de universiteit. Jack de Bont legde vast hoe een perenboom in het voedselbos bij Klein Tilburg, in wanhoop al zijn bladeren liet vallen om de peren te redden. Lex Peeters laat treffend zien hoe het Wit Hollandven bij Middelbeers compleet droog staat. In Esbeek loopt een kunstroute van het Andreas Schotel museum. De baadsters hebben niets meer om in te baden… En Frans van Erve vraagt aandacht voor twee riviertjes die droog vielen: de Beerze en de Rosep. Frans: "Ik kom al 60 jaar bij de Kampina maar dit heb ik nog nooit gezien. Nu, drie weken later, loopt er pas weer een klein beetje water."

Dieptepunt
Lex Querelle beaamt dat er op de Kampina sprake was van een behoorlijk dieptepunt. In het algemeen kun je zeggen dat de heidevelden de zomer redelijk hebben doorstaan. De dennenbomen hebben een grote klap gekregen maar eerlijk gezegd zijn we als natuurbeheerders blij dat we daarvan af zijn. Ook de vennen hebben redelijk stand gehouden. In de beekdalen daarentegen was de toestand dramatisch. Op de Kampina vind je kleine slenken en daarin heeft zich hoogveen gevormd. Dit is een zeer bijzondere biotoop. Veen is een zeer waterrijk plantje. De hoogveenputten zijn gewoon compleet verdroogd en we weten niet of dit zich nog herstelt. Hoogveen is een hele typische begroeiing die continu water opzuigt. Daardoor groeit het veen steeds hoger. Als dat kapotgaat, is al de bijbehorende bijzondere flora en fauna verdwenen. En als het weg is, blijft het weg."

Reddingacties
Vanuit het waterschap schetst Mark Scheepens een vergelijkbaar beeld. Beken en kanalen in Brabant vielen compleet droog. "Mensen hadden dit nog nooit gezien. We moesten reddingsacties organiseren, om vissen uit beken en poelen te halen. Op een stuk beek van 30 meter, troffen we 1.500 vissen die nog nét in leven waren. De meeste daarvan hebben we kunnen overzetten naar een betere plek. Je praat dan over snoeken, karpers, zeelt en beekprik. En de kopvoorn. Als deze beestjes opgesloten raken in poelen, zijn ze veel kwetsbaarder voor aanvallen door de aalscholver." Mark toont een beeld van een gewonde vis. "Dit diertje zal waarschijnlijk toch niet overleven want het krijgt infecties aan die wond."

Lex Querelle merkt op dat de Beerze zich net zo goed aan het herstellen was. Een aantal jaren geleden is daarom de kwabaal uitgezet. "Het watersysteem was helemaal op orde. Of de kwabaal het nu heeft overleefd weten we niet."

Beekprik
Een verhaal apart vormt de beekprik. In Brabant staat hij ook wel bekend als de 'Negeneuger'; het volwassen dier heeft maar liefst negen ogen en zeven kieuwspleten. Beekprikken leven in de bodem van beken. "Na 7 jaar komen ze uit de bodem om te paaien," legt Scheepens uit. "Na het paaien overlijden ze. Deze dieren hebben we kunnen redden door grondwater in de beek te pompen. Want vanuit de modder kun je ze niet afvangen." Overal water aanvullen was niet haalbaar, het waterschap heeft zich beperkt tot een paar kritische plekken. Met name de Reusel in landgoed De Utrecht en de Keersop [richting Bergeijk en Westerhoven, red].

Herstel
De natuur is veerkrachtig en dus rijst de vraag of de schade van de zomer nu weer een beetje hersteld is. "Helemaal niet!," roept Lex Querelle uit. "We hebben in Brabant al decennia last van verdroging - met name op de zandgronden. Het grondwater zit veel te diep, en het is nu nog erger weggezakt. Aanvulling van de grondwaterspiegel kan nog maanden duren! We weten ook helemaal nog niet wat er met het bodemleven is gebeurd. De schimmels die leven rond boomwortels hebben een enorme klap gekregen."

Over de kurkdroge vennen maakt Lex zich niet zo druk. "Het niet zo erg als een ven een keer droogvalt. Daarna doen ze het vaak extra goed. Maar je kunt zoiets niet twee keer op rij hebben."

Mark weet dat de libellen verdwenen zijn. "Schade is er zeker. Met de speerwaterjuffer ging het al slecht. De Hazenputten [vennen bij Sint-Oedenrode, red] stonden maandenlang droog. De waterjuffers hebben in het voorjaar hun eitjes gelegd in die vennen. Grote vraag is hoe de ecologie er volgend jaar bij staat."

Lex vreest een dramatisch jaar voor de vlinders. Ze legden massaal eitjes maar voor de larven was er niets te vreten. "Van de andere kant hoor ik ook berichten over een snelle explosie van vlinders. Feitelijk weten we dus nog niet definitief hoe het uit gaat pakken."

Preventie
De boswachter ziet wel mogelijkheden om natuurgebieden robuuster te maken. Zodat we beter voorbereid zijn op extreem weer. "Water vasthouden in het gebied is technisch mogelijk, maar dat moeten we dan met alle partijen doen. De natuurorganisaties zowel als de landbouw. De boeren zullen dan moeten accepteren dat dergelijke maatregelen incidenteel kunnen leiden tot wateroverlast. Dat is dan nu eenmaal nodig om buffers op te bouwen voor hete zomers. Het Dommeldal is daar een voorbeeld van. De Beerze klapte meteen de verkeerde kant op. We moeten de beeksystemen dus nog beter leren beheersen."

Het waterschap heeft ook wat dingen geleerd. Men weet beter hoe het grondwater sneller op peil te krijgen, legt Mark uit: "We zetten gewoon de stuwen wat hoger, zodat we meer bufferen. Deze winter kan dat geregeld worden, in overleg met andere terreinbeheerders. We kunnen stresstesten doen. Centrale vraag is: waar kunnen we water vasthouden. En hoe kunnen we het beter verdelen."

Bezoeker Gert Bruning viel het op dat de bossen in de Franse Morvan, veel beter bestendig leken tegen de hitte. "Er is veel meer biodivers bos nodig." Lex Querelle reageert dat dit al beleid is: "Soms planten we bos aan, som kappen we juist bos omdat bos tot verdroging kan leiden. Bij de Beerze liggen nu kansen. We kunnen de beek meer de vrije loop geven en oude bypasses weghalen. Ook met minder stuwen, kun je dan het systeem vernatten."

Het verhaal van de droogte heeft in elk geval de aandacht. Het Brabants Dagblad, Omroep Brabant en ook de NOS en Vroege Vogels hebben het opgepakt.

 


Volgend artikel: Herenboeren

 


Verslag: Hans van den Berk

Foto's: Wendy Presser