Strijd tegen de droogte
Boeren en industrie gaan langzaam om
Over droogte ging het al vaker in het Milieucafé. Begin 2022 zag het er even goed uit voor de natuur want de regen viel overvloedig en de grondwaterstand ging zowaar de goede kant op. Tot 10 april, want toen hield de regen op en sindsdien is het droog. Op sommige plekken is het kurkdroog, op andere plekken gortdroog. De tussenstand: we koersen af op een verbreking van het droogterecord van 1976. Nu al hoort 2022 bij de vijf procent droogste jaren sinds 1900. De vooruitzichten zijn kortom niet best.
De ouderwetse oplossing die boeren kiezen is beregenen maar daarmee zakt de grondwaterstand nog verder. En een natuurgebied als de Kampina kun je niet beregenen... Vraag is hoe het verder moet. Veerle Slegers, lid van het Algemeen Bestuur van waterschap De Dommel en boswachter Lex Querelle van Natuurmonumenten betreden het podium.
Lex Querelle meldt dat de boswachters inmiddels de noodklok hebben geluid. "Natuurmonumenten is deze week begonnen met een publiekscampagne over droogte. Want de effecten op de natuur worden desastreus! Een jaar zoals vorig jaar kunnen we wel aan, maar een opeenvolgende reeks van jaren geeft onherstelbare effecten." Hij toont een dia van het vlonderpad bij Huis ter Heide; al jaren staat er geen water meer onder.
Maatregelen zijn ook lastig te treffen volgens Lex. "We zitten nu met een verlaging van de grondwaterstand die behoorlijk is. Recent onderzoek van Deltares wijst uit dat de onttrekkingen die nu plaatsvinden aan het grondwater, niet meer worden aangevuld. We kijken dus naar een onbalans."
Ingericht op afvoeren
Veerle Slegers weet waar het regenwater uit het eerste kwartaal is gebleven. "Veel is snel afgevoerd, want dat is tientallen jaren de eerste opgave geweest voor waterschappen. Veel water is opgepompt om er akkers mee te beregenen. Maar het meeste is dus gewoon in het riool verdwenen."
"Op zich is iedereen het erover eens dat dit zo niet langer kan," vervolgt Veerle. "Mensen zijn ook wel bezig met maatregelen maar het punt is dat het systeem niet klopt. Nederland is altijd kampioen water afvoeren geweest. Alles moest zo snel mogelijk weg want wij willen vooral droge voeten houden. De buitengebieden waren voor de boeren en die hebben lage waterstanden nodig om met hun machines op de akkers te kunnen. In de steden gaat het vooral om het voorkomen van overlast door regenbuien. Maar het systeem loopt dus tegen zijn grenzen aan. De agrarische industrie krijgt er nu ook last van. Als de natuur schade lijdt, het grondwater zakt, het bodemleven verarmt en de leefomgeving verslechtert is dit ook slecht voor de agrarische sector als geheel. Juist omdat alle systemen zijn ontworpen voor afvoeren, is het lastig om de bocht te maken naar waterretentie. Wat je ziet is dat bij het begin van een droogteperiode, mensen overgaan tot ad hoc maatregelen – we spreken van motorkapoverleggen. Dit werkt maar kort, want als er botweg geen regen valt, kun je feitelijk niets doen."
Lex Querelle vult aan dat Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en het Brabants Landschap al veel investeringen hebben gedaan om water vast te houden in het gebied. "In Huis ter Heide bijvoorbeeld is een watergang gedempt maar we zien dat het achterland nog steeds teveel opdroogt. Het heeft dus onvoldoende geholpen en dit geldt voor veel meer maatregelen. Wat we nodig hebben is meer waterbuffers rondom onze natuurgebieden. Nu gaan onze bossen gewoon kapot; 100 procent van de fijnsparren op de zandgronden is al afgestorven. De lariks gaat de fijnspar achterna en dit geldt niet alleen voor Brabant maar voor alle zandgronden in Nederland. De natuurbeheerders willen dat hier snel wat aan wordt gedaan."
Snel handelen
Bestuurlijk is Veerle actief in het parlement van het waterschap, voor de partij Water Natuurlijk. Daar dringt ze aan op snelle actie. "Vandaag toevallig meldde onze watergraaf Erik de Ridder dat er een hoogwaterbeschermingsprogramma voor West-Nederland ligt. Ik wil voor het zuiden en oosten ook een droogtebeschermingsprogramma! Er moet gewoon veel gebeuren om water beter vast te houden. Met de boeren moeten we het gesprek aangaan over beregenen. In de Peel is nu een beregeningsverbod afgekondigd. Ik begrijp dat boeren daar niet blij mee zijn, maar zij zitten ook vast in het traditionele systeem."
De Brabantse Kempen zijn heel erg droog, weet Veerle. "Je zou daar andere gewassen kunnen telen die beter bestand zijn tegen verdroging en plotselinge vernatting. Sommige boeren snappen dat, andere willen gewoon doorgaan zoals ze gewend zijn."
Geborgde zetels
Probleem is volgens Veerle dat de afspraken nu nog te vrijblijvend zijn. Weliswaar zijn beregeningsverboden mogelijk maar ze komen moeizaam tot stand. Zeker in Brabant staan waterschapsbesturen sterk onder invloed van boeren en de industrie. "Gisteren is juist het debat begonnen over het afschaffen de zogeheten geborgde zetels. [Een deel van de bestuursleden in een waterschap wordt niet gekozen maar benoemd, deze zetels zijn gereserveerd voor vertegenwoordigers uit de landbouw, het bedrijfsleven en beheerders van natuurterreinen, red.] GroenLinks en D66 vinden dit systeem niet meer van deze tijd. Het politieke debat zou kunnen opleveren dat de industrie en de boeren minder invloed krijgen maar ik durf mijn hand er nog niet voor in het vuur te steken. Gelukkig ken ik ook steeds meer boeren die het probleem begrijpen. Deze mensen hebben hulp nodig omdat ze de omslag niet in hun eentje kunnen maken."
De werkelijkheid blijft kortom weerbarstig. Lex Querelle haalt een voorbeeld aan uit de praktijk: de Beerze stroomt door de Kampina en in dat stroomgebied werd gewerkt aan een beekbegeleidingssysteem. "Alles ging goed tot 2016, want toen kregen we overstromingen en stond alles ineens onder water. Op dat moment was het hele verhaal weer terug bij af." Wat dus inhoudt dat vennen droogvallen en sommige poelen net niet. "Als in een poel nog 30 centimeter water staat, wordt op een warme dag alles wat erin leeft gekookt. En als de planten verdord zijn hebben de larven ook niets meer te eten."
Veerle ziet echter ook lichtpuntjes: "Overal groeit het besef dat klimaatverandering blijft, dus we zullen sowieso wat moeten gaan doen." En rond Huis ter Heide gebeuren ook goede dingen. "Zo werkt de industrie aan een plan voor het gebruikte spoelwater, pakweg 2,5 miljoen kubieke meter per jaar. Nu wordt dit nog geloosd op het kanaal. Maar Natuurmonumenten en de ZLTO zijn het eens over een aanpak om dit restwater opnieuw in te laten in landbouwgebieden, zodat beregenen overbodig wordt."
De urgentie wordt steeds breder gevoeld, is de conclusie. De natuur moet nog even geduld hebben.
Volgend artikel: Lance Priester
Drooch..
Lex Querelle, Veerle Slegers
Frans Post, Lex Querelle
Verslag: Hans van den Berk
Foto's: Marieke Prins