De gevaren van drugsafval

Drugs zijn al eerder aan bod geweest in het Milieucafé. Toen ging het vooral om de bestuurlijke invalshoek en de juridische aspecten. Nu draait het om de gevaren voor de gezondheid die ontstaan bij de productie van drugs en het dumpen van het afval. Die gevaren zijn legio: ontploffing, brand, giftige en zelfs dodelijke dampen.

Dan hebben we het nog vooral over de mensen die betrokken zijn bij de productie. Maar hoe zit het met de omwonenden? Moet je vrezen voor je gezondheid als in de eigen buurt XTC en wiet worden geproduceerd? Mensen kunnen met stoffen in aanraking komen via de huid of de longen. De troep komt in ons voedsel, belandt in het drinkwater, ligt op speelterreinen, zit in slootwater en dergelijke. Praten we hier over serieuze gevaren of uitzonderlijke incidenten?

Het milieu loopt uiteraard ook risico. Afvalstoffen worden illegaal verwerkt in stookolie voor zeeschepen, gestort op de vuilnisbelt, of botweg gedumpt in de natuur – zoals heel recent aan de zuidkant van Tilburg gebeurde (aan het Oude Beekse Pad). Drugsresten belanden in het riool, in het oppervlaktewater, in drijfmest. Ze worden dan ook gesproeid over de snelweg, kunnen uitspoelen naar het grondwater, of worden illegaal gemengd met ander afval.

We hadden dit graag uitgebreid besproken met enkele medische deskundigen maar door een bizar toeval moeten zowel de beoogde milieuarts als zijn vervanger vanavond verstek laten gaan. Des te meer ruimte op het podium voor Jorrit van den Berg van het Nederlands Forensisch Instituut.

Met al die afleveringen van Breaking Bad en CSI op tv krijg je spannende beelden bij de afkorting NFI. In de praktijk van alledag blijkt dit nogal mee te vallen, vertelt Jorrit: "Het NFI is een onderzoeksinstituut dat doet aan waarheidsvinding. De term 'het Nederlandse CSI' zou ik niet hanteren. We doen niet meer aan opsporing, al lag dit 15 jaar geleden anders. Zelf kijk ik af en toe wel naar zo'n aflevering maar voor mij oogt het allemaal nogal onwaarschijnlijk. Die apparaten doen allemaal dingen die wij niet kunnen..."

Wat doet een NFI-onderzoeker zoal op een willekeurige werkdag? "Ik ben beroepshalve veel betrokken bij het illegale drugslaboratoria. Dit houdt in veel rapportages schrijven voor de rechtbank. We proberen in kaart te brengen wat men aan het doen was op de locatie. Wat is er gemaakt, hoeveel gewin leverde dat op. Het levert ons veel werk op want we krijgen veel aanvragen. Verder doe ik ook wel vergelijkend onderzoek: daarbij proberen we relaties te leggen tussen verkopers en klanten. En nee, zelf gebruik ik geen drugs. Als je weet hoe dingen gemaakt worden laat je dat wel uit je hoofd. Ik vind dus geen laboratoria, ik analyseer wat er is gemaakt. En ik probeer afval te relateren aan een lab zodat de kosten kunnen worden verhaald."

Buitengebied
Frans Post tovert een indrukwekkende reeks dia's op het doek van drugsvondsten in onze stad. Het staat al jaren in de krant: Brabant en Limburg zijn de toppers onder de drugsprovincies en Tilburg maakt daar deel van uit. Al blijkt het aantal drugslaboratoria in Tilburg beperkt. "In de stad schat ik het aantal op minder dan 10. Dit soort activiteit vind je vooral in het buitengebied. Dan moet je denken aan oude varkensstallen, champignonkwekerijen, en verlaten loodsen op bedrijventerreinen."

Hoewel de kans dus niet heel groot is in de stad: stel dat je in de buurt van zo'n drugslab woont, wat zijn dan de risico's? vraagt Frans.
Van den Berg ziet drie grote gevaren. "Allereerst de giftigheid van dampen. Verder wordt gewerkt met oplosmiddelen dus is er explosiegevaar. En ketels staan ook onder druk, en een cilinder met waterstof levert sowieso explosiegevaar op." We moeten dus vrezen voor dampen en explosies, en de combinatie van brand en explosie.

Ontploffen
Hoe kunnen mensen een drugslab ontdekken? Hoe verraden de criminelen zich? "Als een ruimte goed is dichtgetimmerd is het lastig," weet Jorrit. "Je moet wantrouwig worden bij rare geluiden of zoemende apparaten. Tijdens de productie proberen ze namelijk de lucht te zuiveren, daar hebben ze apparatuur voor. Dit doen ze overigens niet voor het milieu maar puur voor zichzelf. Want aan die dampen kun je doodgaan."

Frans showt een fraaie overzichtsfoto van een opgerold laboratorium. Van den Berg blijkt het goed te kennen want hij heeft het zelf onderzocht. Er werd amfetamine geproduceerd. Hij legt uit: "De hardware die je ziet wordt speciaal gebouwd. Op zich zijn dit redelijk degelijke ketels. Maar keurmerken hebben ze niet. Daarom kun je dit absoluut niet in een woonwijk doen. Daarvoor is het te onveilig. Deze mensen doen dingen die eigenlijk gewoon niet kunnen. Er is sprake van open vuur naast oplosmiddelen. Ketels zonder overdrukventielen gaan een keer ontploffen."

De buren krijgen het advies om hun vermoedens niet stil te houden: "Je loopt absoluut een risico en daarom moet je altijd kiezen voor het eigen hachie. Stap zonder aarzelen naar de politie of meldt het desnoods bij MMA (Meld Misdaad Anoniem)."

Dumpingen zijn een heel ander chapiter. Daarvan zie verschillende voorbeelden, vertelt Jorrit. "Leeggooien is natuurlijk het ergste. Vaker zie je dat de vaten uit een auto of aanhanger worden gegooid. Dan kunnen ze gemakkelijk gaan lekken. Hier zie je een dumping zoals we hem het liefst zien. De vaten staan netjes bij elkaar, en overeind. Misschien zou je een soort 'amnesty bin' moeten inrichten waar men drugsafval verantwoord anoniem kwijt kan. Een soort kruising tussen een milieustraat en een vondelingenluik."

Op basis van zijn expertise oordeelt Jorrit van den Berg genuanceerd over de risico's die stadsbewoners lopen. Zoals gezegd, het aantal laboratoria is beperkt. "Als mensen weten wat ze aan het doen zijn, als ze goed zijn opgeleid en ze hebben een nette werkplaats ingericht, dan durf ik de stelling aan dat de risico's meevallen. Maar je weet het nooit. Eén keer zagen we iemand die een lab pal naast zijn deur had liggen. In een kleine ruimte en dit levert weer meer risico op vanwege hogere concentraties. Het blijft lastig dit vraagstuk goed te duiden."

En dan de organisatiegraad tot besluit. Er wordt goed geld verdiend aan verdovende middelen. Wat is eigenlijk de kans dat je gepakt wordt door justitie? "De werkelijkheid is dat drugsproductie nog steeds goed geld oplevert. Er zijn twee soorten organisaties: hele grote, of kleinschalig vertakte zoals bij de hennepteelt. Daar worden mensen geworven via een verleidingsstrategie. Zo van: als je voor mij werkt zijn de eerste twee productierondes voor mij, daarna mag je de opbrengst zelf houden. Daar trappen veel mensen met geldproblemen in."

Volgend artikel: De worsteling met vuurwerk

Michel Jehae, Frans Post en Jorrit van den Berg