Over vogels en de liefde

Natuurjournalist Elvira Werkman

Seksuele voorlichting wordt van oudsher gegeven aan de hand van de bloemetjes en de bijtjes. Echter, als het niet om pure seks maar om liefde gaat, gelden de vogels vaak als voorbeeld uit de natuur: denk aan tortelduifjes, de Engelse 'love birds' en niet te vergeten het liefdesnestje. Natuurjournalist Elvira Werkman besloot in het liefdesleven van vogels te duiken en schreef er een boek over: Vogels En De Liefde’. Wat blijkt: vogels zijn, als het om de liefde gaat, net mensen: ze flirten, ze knuffelen, ze plegen overspel en als de relatie niet meer werkt gaan ze uit elkaar. Zonder dat daar een rechter aan te pas komt, dat dan weer wel.

Hoe wordt een mens natuurjournalist? Elvira Werkman ziet het als een combinatie van twee dingen die ze graag doet. Struinen in de natuur, en schrijven. Het is voor haar een fantastische combinatie.

Aan de hand van één van haar foto's, getiteld Droomwereld, wordt Elvira gevraagd haar eigen droomwereld te schetsen. "Mijn droomwereld is er een waarin iedereen net zo'n grote liefde voelt voor de natuur als ik. En waarin weilanden rijk zijn aan weidevogels, waar het nu zo slecht mee gaat." Amen. Ze begon aan het boek vanuit een levenslange fascinatie met vogels. Haar eerste ervaring had ze op twaalfjarige leeftijd met de verrekijker van haar opa, op een dijk in Groningen. Haar ouders zagen dat ze het leuk vond en toen ze samen ganzen gingen kijken, was Elvira verkocht.

De interesse voor vogels bleek definitief, al mag ze vlinders ook graag observeren. Maar vogels zijn altijd en overal te vinden, en het is heel makkelijk te doen. Elvira heeft het dan over het kijken, want het daadwerkelijk herkennen vindt ze heel moeilijk. "Toen las ik een artikel over LAT-relaties bij pinguïns en dit zette iets in gang. Ik vroeg me af: hoe zit dat eigenlijk? Ik realiseerde me dat ik eigenlijk altijd heel slecht had gekeken naar gedrag. Ook bij merels in mijn eigen achtertuin. Maar hoe zit het dan?" Ze ging veel lezen en ontdekte dat er nog geen boek was geschreven over het liefdesleven van vogels. Dus moest ze letterlijk het materiaal bij elkaar grabbelen.

Natuurjournalist Werkman deed research in boeken, en spitte wetenschappelijke artikelen door. De laatste tien tot vijftien jaar zien we geleidelijk aan meer onderzoek. Het gaat dan over zaken als emoties en paarbanden. "Ik heb het allemaal doorgespit – en nu wil ik mensen spreken van de dagelijkse praktijk. Biologen dus want die zien ook veel."

Praten we niet gewoon over voortplanting?
"Dat is een typische biologenvraag," reageert Elvira. "Er is sprake van een verschuiving in de biologie. In de opleidingen wordt geleerd dat alles gericht op reproductie van soorten. Maar er komt meer bij kijken. Vogels blijken ook emoties te hebben, dat vond ik verrassend. Kauwen bijvoorbeeld zijn jaarrond bij elkaar als paartje. De beestjes leven lang en in een groep, maar mannetjes en vrouwtjes blijven altijd bij elkaar. Dag en nacht. Ze eten samen, slapen naast elkaar, poetsen elkaars veren. Heel verrassend kortom – en ik hoorde het van een bioloog! Er zijn trouwens ook vrijgezellen onder kauwen. Die hebben dan niemand kunnen vinden. Kauwen kunnen ook weduwe of weduwnaar worden."

Als we dan toch bezig zijn: bestaan er onder vogels ook playboys en lichtekooien?
Elvira weet te melden dat kortlevende soorten als zangvogels, geneigd zijn om met zoveel mogelijk soortgenoten te paren. De koolmees bijvoorbeeld probeert zoveel mogelijk vrouwtjes te versieren. Een derde tot de helft van de jongen stamt van een andere vader dan die het voer brengt. Voor pimpelmezen en heggemussen geldt hetzelfde.
Onder zangvogels moet je ook de echte macho's zoeken. Deze zingen op hun mooist, en showen trots hun vederdracht. "Oude mannetjes zijn de echte overlevers, die hebben het meeste oefening gehad. Als kleur is fel blauw het populairst bij de vrouwtjes."

Het kan niet uitblijven anno 2017: bestaat er ook homoseksualiteit onder vogels?
"In Artis komt het onder pinguïns voor en trouwens ook bij vale gieren. Ongebruikelijk is het dus niet. Eerst dacht ik dat het veroorzaakt zou zijn door de dierentuin omdat het een onnatuurlijke omgeving is. Net zoals je dit aantreft in menselijke gevangenissen. Maar we zien het gedrag ook in de vrije natuur. Er is een verhaal van twee mannelijke flamingo's die een ei jatten uit het nest van de buren."

En dan zijn mannetjes zeker ook niet overal de baas…
De merel is een mooi voorbeeld van een soort waarbij de vrouw de broek aan heeft. Het vrouwtje bepaalt hoe de relatie verloopt - of dat er een scheiding komt. Merels maken vijf nesten per jaar, en het spreekt allerminst vanzelf dat deze worden gebruikt met dezelfde partner. Als het ene mannetje niet goed genoeg blijkt, komt de buurman op de proppen.

Tot besluit leest Elvira Werkman een stukje voor uit haar boek. Er komen heel wat thema's voorbij. Zijn steenuilen nu trouw aan hun partner of aan hun plek. Het is nooit gelukt om steenuilen en kauwen te kweken en ook zebravinken krijgen in gevangenschap minder jongen. Bij veel soorten is het de vrouw die zaken bepaalt. Het is zelfs gebeurd dat een vrouwtje haar man heeft vermoord door hem voortdurend te mishandelen en te pikken.

Het boek Vogels En De Liefde gaat inmiddels de tweede druk in. In de pauze is het voor 15 euro te koop bij de stand van Livius. En daar wordt gretig gebruik van gemaakt.

Volgend artikel: Zand in het motorblok

Marc Pruijn en Elvira Werkman