2013

Een energierekening van niks

Koplopergemeente Tilburg doet er schepje bovenop

Al ruim een jaar besteedt het Milieucafé structureel aandacht aan het energiezuinig maken van bestaande woningen. Veel ideeën zijn de revue al gepasseerd: zonnepanelen, zonneboilers, de oprichting van energiecollectieven. Het gaat daarbij altijd om particulier woningbezit - interessant voor wie een huis gekocht heeft of kan kopen. Maar hoe zit het met de huurmarkt? Wie helpt de huurder die zonnepanelen op zijn of haar dak wil? Soms mag het niet van de verhuurder.

Vragen van deze strekking kwamen binnen over de mail en het antwoord komt vanavond van het podium in Paradox. Directeur René Scherpenisse van Tiwos komt uitleg geven en hetzelfde geldt voor de Tilburgse wethouder Berend de Vries. Volgens transitiehoogleraar Jan Rotmans is Tilburg koploper op dit terrein. Dus dat maakt nieuwsgierig.

Wat zegt René Scherpenisse als hij telefoon krijgt van iemand die zonnepanelen op zijn dak wil? De directeur hoopt dat de mensen hem niet allemaal persoonlijk gaan bellen maar kan beamen dat Tiwos er positief tegenover staat. Men heeft besloten om bij wijze van proef dit jaar de optie actief aan te gaan bieden. Er is geen regeling voor nodig; "We kijken gewoon wat we kunnen doen," klinkt het pragmatisch.

Hoe verklaart de wethouder dat Tilburg koploper is geworden? Het blijkt gewoon een kwestie van doen, meent De Vries: "We zijn hard op weg om de komende vier jaar, ongeveer 4.000 van de 28.000 woningen die de corporaties in bezit hebben, aan te pakken." Hij wijst op een staatje dat geprojecteerd wordt.

De Vries noemt de opgave "bijzonder groot" als je bedenkt dat Tilburg 90.000 woningen telt. Ongeveer 53.000 daarvan zijn gebouwd voor 1980 en toen stond er nog geen regel in het Bouwbesluit dat je een energieprestatie moet halen. "Daar zit mogelijk een gigantisch probleem. Misschien ook bij woningen van na 1980 maar de grote opgave ligt bij die 53.000."

Energie-armoede
De wethouder is de eerste om toe te geven dat 4.000 al behoorlijk ambitieus oogt met 1.667 woningen die nu klaar zijn. "Ook met die 4.000 in de knip zijn we er nog lang niet. Maar je moet ergens beginnen." In elk geval was dat de reden dat de corporaties en de gemeente Tilburg, voor dit project in 2011 onderscheiden zijn met een Groene Parel, een landelijke duurzaamheidsprijs.

Uiteindelijk ziet Berend de Vries het ook niet puur als een duurzaamheidsprobleem: het is ook een sociaal probleem. Want in veel wijken dreigt energie-armoede en dit gaat over het betaalbaar houden van de energierekening.  

Frans Post vraagt zich af hoe duur het is om koploper op dit terrein te zijn. Voor de gemeente blijkt het 4 miljoen te kosten om die 4.000 woningen voor elkaar te krijgen. Dat is duizend euro per woning. Voor de corporaties gaat het om vele malen meer geld. "Eigenlijk geeft de gemeente een klein zetje om het mogelijk te maken. Het zijn de corporaties die het leeuwendeel van de investeringen voor hun rekening nemen," zegt De Vries.

De wethouder maakt zich zorgen of de corporaties dit investeringsritme in de toekomst wel vol kunnen houden, gezien de plannen van het kabinet "om de corporatiesector, niet de nek om te draaien maar het haar wel heel erg lastig te maken." [De Vries doelt op het voornemen om corporaties een heffing op te leggen die kan oplopen tot bijna 2 miljard in 2017. Om dat te kunnen betalen mogen de corporaties de huren verhogen, red.]

Vogeltjesbuurt
Eerst maar eens kijken in Tilburg. In de Vogeltjesbuurt worden momenteel van 110 huishoudens de woningen gesloopt. Tachtig van de oorspronkelijke bewoners zullen terugkeren in een nieuwe woning, weet René Scherpenisse: "Dat is nog nergens gepresteerd, zoveel mensen die in hun eigen buurt terugkomen. Maar het was ook de bedoeling, we beoogden niet om er andere mensen in te krijgen. Een kwestie van sociale duurzaamheid."

Tiwos gaat in de Vogeltjesbuurt 110 nieuwe woningen bouwen en er 80 a 90 renoveren. "Met die 110 woningen gaat iets bijzonders gebeuren. We hebben een soort aanbesteding gedaan waarmee bouwers zich extra konden onderscheiden door meer duurzaamheid te bieden voor hetzelfde geld. En dat is ook gebeurd."  De aanbesteding is zo goed geslaagd dat Tiwos voor hetzelfde geld woningen kan gaan realiseren met een energie-prestatie-coëfficiënt van nul. "Dus dat zijn energieneutrale woningen. De rekening voor de huurders zal niet helemaal nul zijn omdat deze woningen nog niet volledig energieleverend zijn. De energierekening ligt nu tussen de 150 en 200 euro in de Vogeltjesbuurt. En die gaat naar nul!" Scherpenisse beschouwt dat als een enorme financiële slag want in deze buurt wonen niet de rijkste mensen. En Tiwos maakt zich al langer ernstig zorgen over de gestegen energieprijzen van de laatste jaren.

Heeft de corporatiedirecteur bij het aanbesteden nog voordeel gehad van de crisis in de bouw? Scherpenisse kijkt er genuanceerd tegenaan. "Een crisis heeft twee kanten. Uiteraard zijn er minder mogelijkheden om te investeren. Maar van de andere kant worden bouwers nu ook enorm uitgedaagd. Tegenwoordig zijn er energienota loze woningen in de markt voor prijzen die we tot voor kort onmogelijk hielden! Bij nieuwe woningen is dit ook relatief makkelijk te realiseren. Maar de grote uitdaging voor iedereen zit in de bestaande voorraad. In Tilburg mikken we daarvoor nu op energielabel B - de op één na zuinigste categorie."

Frans Post denkt even hardop: als de energierekening in de toekomst vervalt kun je als bestuurder ook het armoedebeleid afschaffen. Want dan is er geen armoede meer, toch? De Vries ziet dat toch wat breder. "Om sociale achterstand op te heffen moet er meer gebeuren. Dan praat je over én een inkomen, én een baan én over scholing. Maar op dit moment maken wij ons inderdaad zorgen over de energienota. De huur gaat beetje bij beetje omhoog maar de rekening voor gas en elektra stijgt met sprongen. Grote groepen Tilburgers beginnen nu qua woonquote [deel van het inkomen dat men aan vaste lasten kwijt is, red.] in de problemen te komen. De situatie is nog niet zo erg als in de voorsteden van Parijs en in delen van Engeland, waar mensen botweg worden afgesloten. Maar het baart ons grote zorgen."

Tempo
René Scherpenisse vertelt geen nieuws als hij stelt dat in de Tiwos-buurten niet de rijkste mensen wonen. "Voor hen bedraagt de kale huur plus energielasten vaak meer dan de helft van het inkomen! Als het gaat om de portemonnee kun je die het beste beschermen langs de kant van de energiebesparing. Ik voorspel dat rond 2020, mensen meer aan energie kwijt zullen zijn dan aan huur."

Hoewel Tilburg dus goed bezig is ligt het tempo nog wel te laag. Wethouder De Vries laat zich daarom graag opjagen door types als Jan Rotmans. "We leggen de lat nu wat hoger: 5.000 woningen in plaats van 4.000." Ook Tilburg profiteert van de crisis. De Vries komt met het voorbeeld van Groenewoud. Corporatie TBV heeft daar goed werk gedaan door in 2011 acht huurwoningen te renoveren tot zogeheten 'passiefhuizen' (energieneutrale woningen). "Een mooi voorbeeld," vindt De Vries, "Maar het heeft teveel gekost - zo'n 90 mille per woning!"
Scherpenisse valt hem bij: "Dat is het lot van de voorloper. We kunnen nu hetzelfde project doen voor 50 tot 60.000 euro. Daarmee ontstaat een heel ander perspectief! De verhouding sociale huur - energie is nu 400 euro versus 150 euro. Als die 150 euro vervalt, kan veel meer in de woning worden geïnvesteerd! Dan betalen energie-investeringen zich zichzelf terug."

Scherpenisse wijst op een ander experiment met 30 woningen dat nu in Het Zand moet gaan lopen. De Vries haakt in: "Technisch en financieel klopt dat project volledig maar we lopen nu tegen de grenzen van de huurwetgeving aan. Daarom heb ik vorige week staatssecretaris Wilma Mansveld gesproken. Tilburg wíl stappen zetten en kán stappen zetten maar dan willen we wel wat ruimte van het Rijk." Wat De Vries betreft is de energienota van nul straks de standaard. "Als iemand zijn huur opzegt moet het niet meer uitmaken qua kosten hoe we de woning aanpakken. We willen het goed en snel kunnen doen."

Steun uit Den Haag
Het klinkt allemaal interessant en Michel Jehae vraagt zich nog eens af wat huurders zelf kunnen doen? Niet veel, geeft Scherpenisse toe: er zijn nog te weinig woningen. Maar als je complex voor complex doorwerkt komt uiteindelijk de hele voorraad aan de beurt. Sommige huurders blijken ook nog niet overtuigd: "Wat ons nu meeste moeite kost is om huurders mee te krijgen. Wij vragen uiteraard een huurverhoging maar die is altijd lager dan de opbrengst. Mensen hebben soms een totaal ander perspectief. Ik heb gevallen meegemaakt waarbij mensen zeiden: kan wel zijn dat ik 30 euro verdien in ruil voor een tientje huurverhoging. Maar een tientje dat zijn tien broden bij den Aldi meneer. Sommige mensen vertrouwen het dus botweg niet. Daar heb je in dit soort wijken mee te rekenen."

Berend de Vries heeft niet meer te klagen over steun uit Den Haag. Over staatssecretaris Joop Atsma was hij niet enthousiast maar zijn opvolger Wilma Mansveld heeft aangegeven energie te willen steken in vier of vijf thema's. "Ze zei: geld is er niet veel maar ik ben bereid stappen te zetten in de regelgeving. Dat geluid heb ik nog niet gehoord."

René Scherpenisse zit sinds kort in het bestuur van de landelijke corporatiekoepel Aedes. Daar maakt men zich druk over de corporatieheffing van 2 miljard uit het regeerakkoord. "Voor Tiwos scheelt dat structureel 6,5 miljoen per jaar. Men haalt twee maandhuren per woning per jaar weg. En waarom? De investeringen zullen teruglopen. Het Rijk krijgt daardoor 1,5 miljard minder binnen aan btw. De opbrengst verdampt dus. Lijkt me geen verstandig idee. Daarom werken we nu aan Green Deal; om te zien of we iets productievers kunnen doen dan met de botte bijl bezuinigen."

Korting op grondprijs
Wethouder De Vries sluit zowaar af met nieuws. Het college heeft deze week besloten dat de Tilburgse corporaties eenderde (!) korting krijgen op de grondprijs als ze een energiezuinige sociale woning neerzetten. Kan zowel huur als koop zijn. Ze hoeven 7.500 euro minder te betalen dan de normale grondprijs van 22.500 die geldt voor dit soort woningen. "We willen écht toe naar een complete voorraad," besluit hij. Wat GroenLinks raadslid Paulus Oerlemans doet opspringen: laten we daar voor de volgende raadsperiode dan afspraken over maken! Berend de Vries vindt het prima. "Bied maar lekker tegen elkaar op!"

 


Volgend artikel: De 13 mooiste gebieden

René Scherpenisse en Berend de Vries
René Scherpenisse
Berend de Vries
René Scherpenisse en Berend de Vries
René Scherpenisse
Berend de Vries
René Scherpenisse en Berend de Vries
Hoogleraar Transitie Jan Rotmans (Erasmus Universiteit):

“Wat wij willen is de hele woning­voorraad energie­­­n­eutraal maken. We gaan in Tilburg beginnen, en dan het hele land door. We moeten doen wat de bouwers van Neder­­­land niet uit zichzelf doen.”
Volkskrant, 14 november 2012

Foto’s: Wendy Presser

Verslag: Hans van den Berk