2019

Tilburg werkt aan energietransitie

Deel 1: Hoe, hoeveel, wanneer en bij wie

De aarde warmt op, het weer is in de war, gletsjers breken af. Bijna heel de wereld komt in actie, niet zelden wordt het initiatief daarvoor genomen door middelbare scholieren. Ook Tilburg werkt aan de transitie naar duurzame energie. En dus moeten we van het aardgas af.

Het Milieucafé vraagt zich al geruime tijd af wat dit betekent voor de inwoners. Daarom organiseerden we het afgelopen jaar zes expertgesprekken en mini-colleges. Over welke alternatieve technieken er zijn, en of ze geschikt zouden zijn voor bredere toepassing.

De reden voor al die diepgang is dat het best een ingewikkeld vraagstuk is. Daarnaast viel op dat veel mensen overwegen om iets aan hun woning te doen. Maar de hoe-vraag blijft meestal onbeantwoord. Mensen hebben meer vragen dan dat ze antwoorden krijgen.

Presentatoren Marc Pruijn en Frans Post halen even de highlights uit het afgelopen jaar terug.

Isoleren van de woning: is sowieso altijd een goed idee. Wat er niet ingestopt hoeft te worden aan warmte, vliegt er ook niet uit.

Warmtepompen. Een mooie techniek maar hij is ook ingewikkeld en kostbaar. Niet iedereen heeft dat soort bedragen ter beschikking.

Warmtenet. Het westelijk deel van Tilburg is daar bekend mee want grote delen zijn er op aangesloten. Het is zeker een aantrekkelijke optie. Maar burgers willen zekerheid (voldoende warmte) en zeker geen hoge kosten. En het ding wordt gevoed door de fossiele Amercentrale in Geertruidenberg. Als die dicht zou gaan, heeft Tilburg een vet probleem…

Houtkachels. Veel mensen stoken afvalhout en vaak is dat geen goed idee. Pelletkachels zijn wat schoner maar na uitgebreide consultatie moet de conclusie zijn: hier liggen geen grote kansen en alle houtkachels geven luchtverontreiniging.

Waterstof. Een heel mooie ontwikkeling maar vooral op de lange termijn. Waterstofgas moet worden gemaakt en nu nog gebeurt dat met fossiele energie. Waterstof heeft zeker de toekomst maar ten eerste duurt dat nog tientallen jaren. En verder is het vooral aantrekkelijk voor grote spelers als de industrie.

Geothermie. Ook wel bekend als aardwarmte of warmte-koude opslag. Er liggen zeker kansen maar het systeem leunt op warmtenetten. En ook in de ondergrond kun je niet alles doen in Tilburg. Er zijn risico's voor het grondwater en een bescheiden kans op trillingen – echter niet op de schaal van Groningen.

Restwarmte. Een interessante variant, waarbij er wordt gehandeld in overschotten. De één heeft warmte over, de ander warmte nodig. Daar is een markt en hetzelfde geldt voor koelte. Tilburger Louis Hiddes is er driftig mee aan het experimenteren, onder meer in Zuid-Limburg.

Groene stroom. Los van dit alles zal er grote behoefte zijn aan elektriciteit. Hiervoor bieden windenergie en zonnepalen kansen maar je moet het wel kunnen opslaan. En het net kan ook niet onbeperkt voorzien in een toegenomen stroomvraag.

Wat kan Tilburg doen

Veel mensen kijken naar de gemeente. Voor advies en voor beleid. Daarmee is het tijd voor de twee gasten bij dit onderwerp. Maya van der Steenhoven is programmadirecteur Warmte Koude Zuid-Holland. Daarnaast nam ze het initiatief voor het platform Gas uit de Gebouwde Omgeving, en voor de campagne Van gas los! uit 2016. Ze heeft veel ervaring met dit soort projecten.
Naast Maya staat Oscar Dusschooten, wethouder Energietransitie van Tilburg en bekend in het Milieucafé.

Maya vertelt dat ze vier a vijf jaar geleden directeur is geworden van het programmabureau Warmte Koude Zuid-Holland. Het is een publiek-private samenwerking tussen 35 partijen, waaronder overheid, kennisinstellingen, corporaties, energiebedrijven, bedrijfsleven, glastuinbouw en de haven Rotterdam. Doel van de samenwerking is om 14% van het warmtegebruik te verduurzamen. Hierbij is er gelijke aandacht voor alternatieven zoals isolatie, all-electric, groen gas en collectieve warmte-oplossingen.

"Daarnaast ben ik die campagne begonnen Van Gas Los! Want ik realiseerde me dat niet iedereen de klimaatdoelen kent. Dus dan moeten we dat gaan vertellen. De campagne heeft gewerkt, het is een groot project geworden. Alles kwam natuurlijk ook samen. De ambities van het kabinet, het gedoe in Groningen en de klimaatstakingen."

Maya is in de praktijk vooral bezig met kijken wat er allemaal nodig is in de gebouwde omgeving. "Ik geef voorlichting, en dan sta ik in zaaltjes zoals hier vanavond in Paradox. We kijken rond en praten over regulering en we overleggen met de overheid. Zelf doe ik geen projecten, ik haal dus geen woningen van het gas af!"

"Al zijn er in Zuid-Holland inmiddels een paar duizend woningen afgeschakeld, men staat nog aan het begin van de verandering. De grootste kansen liggen bij corporatiewoningen en in de nieuwbouw. In Dordrecht gaat het bijvoorbeeld nu snel, daar halen we duizend woningen per jaar. Maar uiteindelijk moeten we landelijk naar 400.000 per jaar dus er nog heel veel te doen."

Als we resultaten wat breder interpreteren valt te melden dat alle gemeenten in Zuid-Holland een warmteatlas krijgen. Verder is er sprake van enkele nieuwe aardwarmteprojecten. Ook komt er een markthandelsplaats voor warmte. Kortom, men is volop bezig.

Burgers makkelijk maken
Wethouder Oscar Dusschooten beaamt dat we aan het begin staan van een enorme transitie. Zijn insteek is helder: "We willen het burgers zo makkelijk mogelijk maken. Maar in aansluiting op jullie samenvatting van de serie: technisch zit het ook moeilijk in elkaar. Ikzelf sta net als Maya ook in zalen. En als mensen mijn vragen, Wat moet ik doen met mijn huis? dan weet ik het gewoon nog niet. Welke andere vorm van energie men zal gaan betrekken is nog niet bekend. We zijn er als gemeente momenteel volop mee bezig. Ik kan wel een toezegging doen: over anderhalf jaar kunnen we zeggen hoe het wordt per wijk."

De wethouder adviseert verder om zo weinig mogelijk energie te verstoken. "Dat is een no-brainer. Ik ben al lang bezig mensen te adviseren om alvast die dingen te doen waar ze zeker geen spijt van krijgen. Isoleren is daar een bekend voorbeeld van. Als je het nu nog niet gedaan hebt, moet je je schamen. Daar krijg je zeker nooit spijt van!"

Ook in Tilburg zien we overal zonnepanelen verschijnen op daken. "Dat is mooi, want mensen kunnen inderdaad zelf veel doen aan het zelf opwekken van energie. Zonnepanelen zijn daarvoor de makkelijkste manier. En we willen zaken voor de mensen zo makkelijk mogelijk maken... "

Dusschooten vertelt dat toevallig de website Aandeslagmetjehuis.nl, sinds gisteren totaal is vernieuwd. "Je klikt op een knop en er komt iemand langs. Die bekijkt je huis en komt met een advies. Bestaande uit eenvoudige maatregelen."

Resultaten
Een aantal mensen heeft ervaring met deze aanpak. Sjirk Meijer woont in De Meenthe in Tilburg Noord. Een Centraal Wonen project waar een twintigtal woningen de afgelopen jaren is aangepakt. De daken waren aan renovatie toe en werden meteen vérgaand geïsoleerd. Hijzelf realiseerde tegelijk één van de twee nul-op-de-meter woningen. Sjirk vertelt dat het best wat overleg heeft gekost om alle bewoners op een lijn te krijgen. Maar dankzij een subsidie van de gemeente kon men een voorschot nemen op technieken die nodig zijn in de toekomst. Er liggen nu iets van 20 zonnepanelen op het dak. Er is een dakisolatie uitgevoerd volgens het 'No Regret' principe en onder de panelen ligt een grote radiator (collector) die warmte levert aan de warmtepomp.

De wethouder wordt enthousiast en produceert een reeks andere cijfers: de resultaten van Aan de Slag met je Huis tot nu toe. 600 adviesgesprekken gevoerd, 185 duurzaamheidsleningen verstrekt. 30 maatwerkadviezen voor monumenten. 1.427 deelnemers aan een collectieve inkoopactie voor isolatie. 1044 verstrekte subsidies voor isolatiemaatregelen. 15 woningrenovaties tot nul-op-de-meter. "Allemaal dingen die direct rendabel zijn; mensen krijgen lagere woonlasten en meer wooncomfort."

In de pijplijn zitten nog meer acties, vertelt de wethouder. Een reprise voor de inloopactie isolatie, nog dit najaar. De mogelijkheid om zonnepanelen te kopen op afbetaling (het zogeheten model Landgraaf). En de energiecoaches gaan samenwerken met de woningcorporaties. "Allemaal niet heel dramatisch maar als we allemaal gaan zitten wachten tot over 25 jaar, dan moet de transitie in een dag en dat lukt niet."

Proeftuin Noord

In Tilburg Noord loopt een groot project om 500 woningen van het aardgas af te krijgen. Ook daar probeerde men werk met werk te maken. De Mozartflat (256 woningen, ruwweg helft eigendom, helft corporatie) kampt met betonrot. En in de Beethovenlaan hebben 24 rijtjeshuizen (particulier eigendom) last van verwerende asbestdaken. Het project is nog niet afgerond maar bewoners hebben zich wel kritisch uitgelaten.

Dusschooten is daarvan op de hoogte en reageert: "Zoals gezegd kijken we door de hele stad wat we kunnen doen met bewezen technieken. Dit geldt ook voor Tilburg Noord. Alleen wat we nog niet weten, is hoe je met een hele wijk moet overleggen over dit soort dingen. Tilburg heeft subsidie gekregen voor het proefproject. Maar de vraag is, Hoe ga je in gesprek met 24 mensen die op het oog allemaal in identieke huizen wonen? Niet alleen de huizen wijken onderling af, je hebt ook te maken met totaal verschillende mensen. Dat is voor de gemeente dus ook een leertraject."

Maya van der Steenhoven is goed te spreken over de vernieuwde website aandeslagmetjehuis.nl. Want inderdaad, ieder huis en ieder gezin is anders. Voor de rest neemt ze het op voor de wethouder. De vraag wat er tot nu toe is bereikt, en wat hij gaat doen, is een hele lastige. Het lijkt op de situatie van een tiener die een meisje voorstelt dat hij net heeft ontmoet. Waarbij de eerste vraag is: Wanneer krijgen jullie kinderen?

Maya onderschrijft dat er geen reden is voor paniekvoetbal. Maar inderdaad: we kunnen niet pas in 2050 beginnen. "Wat je in anderhalf tot twee jaar kunt doen is nadenken over de koers die je gaat volgen."

Ze verwacht veel van de Regionale Energie- en Klimaatstrategie, waar nu aan wordt gewerkt. "Kijk in je eigen regio, samen met een aantal gemeenten waar je energiebronnen wilt situeren. Er moet heel veel worden gerealiseerd. Die dat op een slimme manier, en met draagvlak. Of je nu investeert in het elektriciteitsnet of in een warmtenet, alles heeft ergens een effect. Dus moet je acties op elkaar afstemmen. Want je gaat de ruimte opnieuw inrichten."

"Mijn advies is: Begin met behapbare dingen die leuk zijn, in de eigen omgeving. Als bewoners kun je met elkaar gaan praten over de eigen wijk. Is het bijvoorbeeld mogelijk om met behoud van comfort, de watertemperatuur in je CV-ketel lager af te stellen dan de gebruikelijke 80 graden. In Den Haag is dat uitgeprobeerd. Het bleek dat men zonder problemen naar 70 graden kon zakken, zonder dat extra isolatie nodig was. En dan praten we dus over jaren dertig-woningen! Je hoeft als beleidsmaker niet meteen per raket naar de maan, je kunt beter beginnen met autorijden."

Marc Pruijn is bekend met de tussenevaluatie van bewoners uit het proefproject uit Tilburg Noord. Een opvallende quote is: 'Hou rekening met normale, alledaagse afwegingen van bewoners.' Maya schiet in de lach omdat ze zich een zonnepanelenactie uit Rotterdam herinnert. "Die liep niet, totdat ze aanboden om daarbij ook de zolder op te ruimen."

De wethouder herkent het beeld. "Wij kunnen van alles bedenken in het stadskantoor maar de gemiddelde Tilburger zit niet te wachten op gedoe en dat snap ik. Wij proberen in die proeftuinen op zoek te gaan naar situaties waarbij we kunnen aanhaken. Neem de daken in Noord: die bevatten nog steeds asbest. Dat gaat mettertijd vervilten, en dan komen er stofdeeltjes vrij. Wij zeggen: Als je toch nadenkt over je dak, doe dan ook aan spouwmuurisolatie. Idem dito voor de aanpak van betonrot."

Een tweede citaat uit het veld. 'Kom met goed uitgewerkte plannen, inclusief techniek en kosten.' Daar is Maya heel stellig over: "Forget it. Je praat over iemand zijn eigen woning. Het is onmogelijk om aan te komen met een uitgewerkt plan zonder met die persoon overlegd te hebben. Dusschooten herinnert zich een skeptische Tilburger die hem aansprak in een zaaltje: 'Het lijkt me sterrek da gij mèèn huis van het gas af krijgt…' (gelach). "Maar we zijn inmiddels wel in gesprek."

Mentimeter
De zaal zit vol met vragen en daar hebben we de mentimeter voor in stelling gebracht. Een paar controlevragen vooraf. Gebruikt u aardgas? Ongeveer een derde van de respondenten niet. Dat is best veel, vindt Maya, want landelijk is het percentage ongeveer 10.

Wie bepaalt wat er met de woning gebeurt om van het gas af te komen?
Wederom blijkt dat het publiek in het Milieucafé qua samenstelling afwijkt van het bevolkingsbeeld. 70 procent van de respondenten is woningeigenaar en dat is veel.

Daarna kan iedereen met een smartphone zijn eigen vragen inkloppen. Dit biedt mooi gelegenheid voor een pauze die wordt opgevuld met muziek van Flemming.


Volgend artikel: Energietransitie - deel 2


Verslag: Hans van den Berk

Foto's: Wendy Presser