Atlas om over na te denken

Europese waarden in kaart gebracht

Europa wordt beschouwd als een eenheid maar in de praktijk zien we ook veel culturele verschillen. Tilburgse onderzoekers van de Universiteit doen hier al veertig jaar onderzoek naar. De meest actuele informatie is sinds kort ontsloten via een Atlas en de Tilburgse Marga van Zundert is een van de schrijvers van dit boekwerk, dat iedere 9 jaar verschijnt.

Marga vertelt dat de Atlas officieel werd gepresenteerd in Brussel. Hij werd aangeboden aan de Nederlandse vertegenwoordiger bij de EU, een functie vergelijkbaar met die van ambassadeur. Het evenement werd live gestreamd en er zijn direct exemplaren besteld voor alle ambassadeurs. Het is een stevig boekwerk geworden van zo'n tweehonderd pagina's.

Waarden, licht Marga toe, zijn feitelijk hele diepgewortelde opvattingen. Ze liggen vaak ten grondslag aan morele of ethische kwesties, en spelen ook vaak een rol rond zaken als werk, maatschappelijk belang of politieke competitie. "Een typische waardendiscussie is bijvoorbeeld de vraag of je de economie belangrijker vindt dan het milieu, of juist andersom. Waarden krijg je van jongs af aan mee door je opvoeding en via de omgeving waarin je opgroeit. En eigenlijk houdt een mens aan dat systeem vast voor de rest van zijn leven."

In Europa leven uiteraard verschillende waarden, en daar wordt dus onderzoek naar gedaan. Een bekende is dat in oost- en west-Europa verschillend wordt gedacht over de rol van mannen en vrouwen. Via dataverzameling worden dit soort verschillen in kaart gebracht. "Sociale wetenschappers houden iedere acht jaar grote enquêtes. De resultaten worden allemaal verwerkt in een grote database. Vervolgens gaan wij aan de slag om daar een boek van te maken."

Scores
Tijd voor een voorbeeld. Een kaartje over het aandeel duurzame energie in de energievoorziening, op basis van cijfers uit 2017.

Percentage hernieuwbare energie per land, geproduceerd door zonnepanelen, wind- en watermolens en andere 'groene' bronnen

Nederland staat er niet best voor, zo blijkt, met een aandeel van minder dan 9 procent. Zo ongeveer heel Europa scoort beter, inclusief Georgië.

Ander kaartje. Hoe staat het met het milieubewustzijn? De zaal verwacht dat Nederland in de middenmoot zal scoren. Maar hier scoort ons land onverwacht hoog. Ongeveer de helft van de bevolking is milieubewust. Dit beeld is redelijk algemeen in west-Europa, licht Marga toe; naar het oosten toe daalt het cijfer.

Percentage mensen dat klimaatverandering en vervuiling beschouwt als serieuze problemen en bereid is om actie te ondernemen

Het verschil tussen beide scores betekent dat er in Nederland dus wel voldoende bewustzijn is, alleen heeft dit nog onvoldoende geleid tot maatregelen, concludeert Marga. België is grijs op dit kaartje omdat het land met deze onderzoeksronde niet had meegedaan.

Hoe moeten we het verschil tussen oost- en west-Europa lezen? Welvaart speelt zeker een rol; mensen met een grote bestaanszekerheid hebben meer ruimte om na te denken over milieuproblemen. Maar het kan ook anders uitpakken; arme landen scoren soms hoog omdat ze meer last hebben van vervuiling.

Percentage mensen dat bereid is een deel van hun inkomen op te geven om vervuiling te voorkomen (mits dit geld wordt besteed aan deze zaak)

Zijn mensen bereid om daadwerkelijk inkomen in te leveren als dit goed is voor het milieu? De score hier is gemengd en Nederland staat zeker niet bovenaan. Voor een welvarend land scoort het zelfs redelijk laag, met 30 tot 39 procent. "Over heel Europa zie je hier veel spreiding omdat er meer zaken kunnen meespelen," verklaart Marga. "Ons land kent een hoge organisatiegraad, veel wordt geregeld via de overheid. Dan krijgen mensen ook een houding van: laat de regering dit maar regelen, in plaats van dat ik daar zelf extra voor ga betalen. Van de andere kant: Zweden is een vergelijkbare welvaartsstaat en daar is de bereidheid veel en veel hoger, met 70 tot 79 procent."

Laatste voorbeeld. Het verband tussen leeftijd en milieubewustzijn. Welke generatie is het meest milieubewust in welk land? Ook hier is het beeld geschakeerd, en in Nederland moeten we het hebben van de millennials. Marga had verwacht dat de jongeren hier het hoogst zouden scoren maar dat is dus niet zo. "Over de hele linie is de oudste generatie nergens dominant, dat was te verwachten. Maar dat het beeld dat generatie Z, de twintigers, zo uiteenloopt vind ik opmerkelijk."

Frankrijk staat bekend als land van kerncentrales en gele hesjes. Blijkt dit ook uit de cijfers? Dit blijkt mee te vallen: in de meeste landen zien we een ruime meerderheid die milieu verkiest boven economie. Ook in Frankrijk is dit aan de orde. We zien dus een positief beeld over heel Europa.

Marc Pruijn vraagt of er ook historische trends zichtbaar worden via de Atlas. Ongetwijfeld zullen die er zijn volgens Marga maar duurzaamheid als thema is pas relatief laat toegevoegd als onderzoeksvraag. "Dit type onderzoek is begonnen in 1980, en toen was bijvoorbeeld de vraag actueel of mensen in God geloven. Ga er maar van uit dat in komende generaties, langetermijntrends zichtbaar zullen worden want leeftijd is een belangrijke indicator. In bijna alle landen zijn de jongste generaties het meest milieubewust." Al met al is er dus alle reden voor optimisme.

De Atlas is te koop als gebonden boek (49 euro bij de UvT) en als paperback (39 euro). Als pdf is het boek gratis te downloaden. De data zijn open source en dat betekent dat je via de website ook zelf gegevens kunt uitsplitsen en eigen kaarten kunt maken.

Volgend artikel: Toffe Tuinen Route