2022

Op de bres voor het burgerberaad

Eva Rovers over de kansen voor het klimaat

Het septembercafé vindt plaats op een andere locatie dan Paradox en ook op een andere avond. Dit levert enige spanning op in de voorbereiding; temeer daar over de hele binnenstad activiteiten zijn geprogrammeerd in het kader van de Nacht van de Stad.

Tilburg is dit jaar gastheer voor de zesde Dag van de Stad; een groot congres voor beleidsmakers. Thema dit jaar is 'De Stad van Iedereen' oftewel: hoe waarborg je gelijke kansen voor iedereen? Hoe maak je steden klimaatbestendig, met voldoende woningen die ook nog eens zonder aardgas kunnen. De Nacht van de Stad vormt een soort opmaat naar het grote congres van donderdag. Het Milieucafé besloot om een speciale editie te verzorgen als onderdeel van deze Nacht, omdat onze programma's goed aansluiten bij de thematiek. Vandaar de afwijkende dag en locatie.

In het pas verbouwde Stadshuis blijkt het Werkcafé een prima locatie. Het publiek stroomt ook toe, we schatten het bezoek op circa 150 mensen. Het blijkt dat er ongeveer tien niet uit Tilburg komen, toch zien we ook veel nieuwe gezichten.

Energietransitie
Het eerste onderwerp is de energietransitie. Duidelijk is dat het ook in Tilburg een gigantisch ingewikkeld karwei zal worden om alle huizen en bedrijven van het gas af te krijgen. De gemeente krijgt dat nooit in haar eentje voor elkaar, er worden ook inspanningen gevraagd van burgers en bedrijven. De vraag komt op hoe dit moet gaan werken en daar is Eva Rovers voor uitgenodigd. Van oorsprong is ze cultuurhistoricus en schrijver. Ze publiceerde biografieën over Hélène Kröller-Müller en Boudewijn Büch maar recent heeft ze een boek uitgebracht over het Burgerberaad, Nu is het aan ons. Daarnaast stond ze in 2020 mede aan de wieg van Bureau Burgerberaad. We zijn benieuwd of deze aanvulling op de lokale democratie kan gaan helpen bij de energierevolutie.

Presentator Marc Pruijn vraagt hoe ze betrokken is geraakt bij het onderwerp.
"Omdat ik mij heel veel zorgen maak over het klimaat," luidt een eenvoudige antwoord. "Ik heb een paar boeken geschreven over historische onderwerpen - met veel plezier. Maar persoonlijk maak ik mij steeds meer zorgen over de toekomst. Vraag is wat je daar als cultuurhistoricus zelf aan kan doen. Eerst heb ik onderzocht of het zin heeft om petities in te vullen, of lid te worden van een politieke partij. Het antwoord is Ja maar feit is wel dat we als maatschappij vastzitten in een onduurzaam systeem. Mijn opvatting is dat we de manier waarop besluitvorming plaatsvindt moeten veranderen. Daar ging mijn boek Practivisme over ('Een handboek voor heimelijke rebellen'). Centrale vraag is: wat kun je als individu doen?"

Voor Eva is het belangrijk om burgers bij het bestuur te betrekken: hen mee laten praten en vooral mee laten beslissen. "Veel problemen waar we nu mee worstelen zijn ongelooflijk complex. Voor wat betreft het milieu weten we al 50 jaar, sinds de Club van Rome, dat we met een groot probleem zitten. We beseffen het allemaal maar er gebeurt niets aan! Veel politici worden tegengehouden doordat ze werken in een systeem van korte termijnbelangen. Dit maakt beslissingen voor de lange termijn extra moeilijk. Dit geldt bij uitstek voor het klimaatprobleem: zaken worden vooruitgeschoven, er worden een paar pleisters geplakt maar onvoldoende. En dan ontstaan er, en dat zie je nu, allerlei crisissen. Nogmaals, de meeste politici willen wel maar zitten vast in een niet-duurzaam systeem."

Kloof
En dan loopt de opkomst bij verkiezingen ook nog terug… Eva ziet een groeiend gat tussen mensen die nog wel in de democratie geloven, en steeds meer mensen die dat niet doen. "Het Sociaal-Cultureel Planbureau meldt dat de helft van de Nederlanders geen vertrouwen meer heeft in de politiek. Feitelijk leven we in Nederland in een diploma-democratie. Heb je eenmaal een diploma, dan krijg je makkelijk toegang tot de macht. Maar mensen zonder diploma belanden aan de zijlijn."
"Een voorbeeld: 65% van de Nederlanders heeft middelbaar beroepsonderwijs gevolgd. De vertegenwoordiging van het mbo in de Tweede Kamer is 7%... Logisch dus dat er veel blinde vlekken ontstaan. Mensen die niet gehoord worden, voelen zich niet vertegenwoordigd. Terwijl je in de huidige energiecrisis, dit vertrouwen hard nodig hebt."

Burgerberaad
We zijn benieuwd of het instrument van een burgerberaad gaat helpen tegen de geschetste tweedeling. Eva legt uit dat een burgerberaad dient om kennis die in de samenleving aanwezig is, daadwerkelijk aan te boren. Hiervoor wordt een dwarsdoorsnede uit de samenleving opgetrommeld. Niet zoals gebruikelijk met een algemene oproep, want dan krijg je de gebruikelijke mensen. Er wordt een steekproef genomen en er wordt geloot.

"Zo krijg je een groep mensen waarvan iedere Tilburger kan denken: Daar zit iemand in als ik. Deze mensen gaan zich buigen over een voorliggend probleem. Een goed voorbeeld is de energietransitie. Een complex vraagstuk waar de politiek niet uitkomt. In een burgerberaad laten de deelnemers zich informeren, door experts. In totaal duurt een beraad vier a vijf weekenden, verspreid over een half jaar. Zodoende heeft men tijd en ruimte om een onderwerp goed te leren kennen, en vooral om met elkaar in gesprek te gaan. Hiertoe wordt een grote groep opgedeeld in kleinere groepjes. Vijf tot zes mensen gaan aan om de tafel, in gesprek over het probleem. Daarbij is het doel niet het overtuigen van je tafelgenoten; mensen gaan samen op zoek naar oplossingen voor het probleem. We praten dus niet over een debat maar over een dialoog."

'Convention Citoyenne pour le Climat'

In Europa zijn burgerberaden georganiseerd in Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Denemarken, Spanje en Oostenrijk. Meestal gingen ze over het klimaat.
Een vaker aangehaald voorbeeld is de abortuswet in Ierland. De maatschappij en de politiek waren hier al jaren over verdeeld. Via een burgerberaad werd het vraagstuk aangepakt en na vijf maanden lag er een wettelijke oplossing. Ook Frankrijk heeft ervaring. In de loop van 2019-2020 leverde een burgerberaad over het klimaat, veel eerder dan gevraagd, maar liefst 149 maatregelen op voor het klimaat. "Men kwam er in zeven maanden uit, in plaats van 30 jaar niet. Helaas werd het geen onverdeeld succes van president Macron en de senaat kwamen hun belofte niet na. Ze konden niet alle maatregelen overnemen. De senaat had ook niet het gevoel dat ze een opdracht hadden gekregen. Welgeteld zijn slechts 14 maatregelen overgenomen. Zo moet het dus niet."

Nederland
Ook in Nederland zijn er burgerberaden geweest maar dan vooral bij gemeenten als Amsterdam en Zeist. Daarbij zijn, met het voorbeeld van Frankrijk in gedachten, scherper aan de voorkant afspraken gemaakt over reikwijdte en mandaat. De gemeente Zeist kampt met een miljoenentekort en klopte aan bij Bureau Burgerberaad om hulp. Het resultaat is dat de gemeenteraad 90 procent van de aanbevelingen heeft overgenomen. Eva vertelt dat ze tegenwoordig best veel respons krijgt. Ze heeft haar boek aangeboden aan minister Rob Jetten en die heeft afgelopen juni een brief over de materie verstuurd aan de Tweede Kamer. Er volgt nog een debat in de Tweede Kamer, waarbij de bedoeling is om de valkuilen van Frankrijk te vermijden.

"Al met al moet je het burgerberaad zien als een gelijkwaardige samenwerking tussen politiek en samenleving," concludeert Eva Rovers. "Als zodanig zijn ze een verrijking en aanvulling van onze representatieve democratie. De democratie wordt op die manier democratischer, zou je kunnen zeggen. Er zit enorm veel collectieve wijsheid in de samenleving en die moet je willen gebruiken."

Marc Pruijn vraagt nog eens naar de voorwaarden voor succes. Welnu: een burgerberaad heeft een grote kans van slagen als er sprake is van

  • Voldoende tijd (om zaken voor te bereiden én uit te voeren)
  • Een heldere, concrete vraag
  • Een goede dwarsdoorsnede van de samenleving (dus geen algemene oproep, zorg dat er geloot wordt)
  • En het allerbelangrijkst: dat de politiek haar eigen inwoners vertrouwt.

Daar moet de gemeenteraad van Tilburg mee vooruit kunnen, zou je kunnen zeggen.

 


Volgend artikel: Frank van Pamelen - column

Eva Rovers

Practivist in actie

Volle bak in het stadhuis van Tilburg..

Zeist: samen in balans

 

Verslag: Hans van den Berk

Foto's: Marieke Prins