2014

Henk Jans:

Schone Lucht In Tilburg

Henk Jans geldt als dé medisch topexpert als het gaat om de relatie tussen milieu en gezondheid. In 2011 werd hij genomineerd als de meest invloedrijke Nederlander op zijn vakgebied. Hij vond de muziek van Ava Silver zo mooi dat hij direct het EP-tje heeft gekocht. En hij komt met een dringend advies voor de aanpak van een hardnekkig Tilburgs milieuprobleem: fijnstof.

De arts en chemicus windt er geen doekjes om: de problemen met fijnstof zijn heel serieus en ze zijn groter dan altijd gedacht. "Er komen nu allemaal nieuwe studies naar buiten. Onderzoek gedaan onder grote groepen in Europa, onderzoek dat zich uitstrekt over langere termijnen. De conclusie is dat er onder medici geen discussie meer is: fijnstof schaadt de gezondheid van grote groepen mensen. Alleen is er een probleem: het is ondoenlijk om een persoon aan te wijzen die ziek is geworden van fijnstof. Met grote groepen kun je correlaties vaststellen - maar niet per individu. Daar ligt onze grootste uitdaging."

Jans somt de feiten op. We zien meer luchtwegaandoeningen en -infecties. Met name bij astma- en COPD-patiënten. We weten dat kinderen die opgroeien in vervuilde lucht, onomkeerbare gezondheidsschade oplopen. We weten dat bewoners van vuile wijken meer kans lopen om longkanker te krijgen. Zwangere vrouwen lopen grotere kans op een vroeggeboorte. Maar ook, en dat is nieuw: fijnstof maakt dat mensen meer kans lopen om een beroerte te krijgen. Of vroegtijdige Alzheimer te ontwikkelen. De grootste risicogroepen zijn de meest kwetsbaren: kinderen en ouderen die al aandoeningen hebben aan luchtwegen, of lijden aan hart- en vaatziekten.

"We praten niet over één stof," legt Henk Jans uit. Fijnstof is een groep van deeltjes. Hoe kleiner ze zijn, des te dieper dringen ze door in de longen. Uiteindelijk gaan ze ook over in de bloedbaan en belanden ze zelfs in de kleinste hersenvaatjes."

Normen
In het vorige café claimde wethouder Roel Lauwerier dat Tilburg voldeed aan de Europese norm voor fijnstof, en dus geen probleem had. Henk Jans ziet dat bepaald genuanceerder. "Als je kijkt naar de oude norm, gebaseerd op de deeltjes van 10 micron (de PM10 norm; deeltjes van 10 duizendste millimeter), kun je dat misschien volhouden. Maar tegenwoordig praten we over de PM2,5 norm. Daar zijn de meest recente studies naar gedaan. Er was discussie ontstaan over de onderbouwing van de wettelijke normen. Feitelijk had men een politiek-economische norm afgesproken bij gebrek aan een gezondheidsnorm. Daarom is in 2008 een grote studie gestart, waarbij veel dwarsverbanden zijn gelegd en nieuwe metingen gedaan. De uitkomst is glashelder: zelfs onder de wettelijke PM2,5 norm die we nu hebben afgesproken, zie je nog steeds aanzienlijke negatieve gezondheidseffecten."

Simpel gezegd: misschien voldoet Tilburg aan de PM10-norm, maar het merendeel van de steden kan niet voldoen aan de PM2,5 norm. En dat zijn juist de ultrafijne deeltjes, die vooral afkomstig zijn van het verkeer. "Voor de goede orde," voegt Jans toe: "Als een land voldoet aan de norm, wil dit nog niet zeggen dat het daarom wel goed zit met de gezondheid van mensen! Het beroerde is: we kunnen geen ondergrens aangeven. Een gemiddelde grenswaarde van 8 microgram per kubieke meter zou ideaal zijn. In werkelijkheid praat je over 25 microgram of meer en dat is dus erg. Daardoor accepteren we dat mensen ongewenst risico lopen. En nogmaals, we praten over de meest kwetsbaren in onze samenleving."

Dieselroet
Michel Jehae speelt advocaat van de duivel. Is het echt zo erg als een stad een paar dagen door de smoggrens heen schiet? Ja, zegt Jans, want het gaat niet om die korte pieken. Wat telt is de continue blootstelling aan een deken van verontreinigde lucht. En de boosdoener wat hem betreft is het roet van dieselauto's; dit is het meest gevaarlijke goedje. Verkeer is de grootste veroorzaker van smog. Jans wil best aannemen dat de situatie in de vier grootste steden van Nederland, ernstiger zal zijn dan in Tilburg. "Maar ook in Tilburg veroorzaakt het verkeer dertig tot veertig procent van het probleem. De binnenvaart telt ook mee. Verder is het gebruik van houtkachels en vuurkorven explosief toegenomen. In de herfst zitten met vochtig weer, duizenden mensen te klungelen met hout in de slechtste tijd van het jaar. In woonwijken leidt dit tot waarneembare overlast. Wat je ruikt zijn onverbrande restproducten en roet."

Wat te doen? Het Planbureau voor de Leefomgeving maakte vandaag korte metten met het actuele kabinetsbeleid. De rek is er wel uit met al die milieuvriendelijke auto's. Ze helpen niet voldoende. Frank Dietz voegt hieraan toe dat de norm zoals die nu geldt, een verkeerd instrument is. "De overheid schiet in de verkeerde richting. PM10-stof en stikstofoxiden vormen niet het grootste probleem. Het gaat om dieselroet."

En dus zijn maatregelen nodig tegen het autoverkeer? "Zeker, met name gericht tegen oude diesels. Er is geen enkele reden om ook niet dergelijke personenauto's te gaan verbieden in milieuzones. Ik denk dat je daarmee meer dan 10 procent verbetering kunt halen."

Hoe denkt Henk Jans over de zielige marktkooplui die geen nieuwe vrachtwagen kunnen betalen?
Hij vindt het flauwekul: iedereen moet gaan voldoen aan de huidige eisen. Ook deze mensen hebben een eigen verantwoordelijkheid. Dan volgt Jans' bijdrage aan het akkoord van Paradox.

"Zet in op zoveel mogelijk maatregelen voor het verminderen van autoverkeer. Stimuleer OV en bevoordeel elektrische auto's, bijvoorbeeld met gratis parkeren. Breid de milieuzone uit en weer vieze bestelbusjes uit de stad. En geef als gemeente in alles het goede voorbeeld."

Spontaan vult hij nog aan om als overheid niet op één punt te focussen. "Probeer totaalbeleid te ontwikkelen, in samenhang. Anders blijft het gekrabbel in de marge. De logica van de huidige verkeersminister is pervers: We voldoen aan de norm, dus gaan we de snelheid verhogen. Dat is absurd." Specifiek over de A58 bij Tilburg beveelt Jans aan om de maximum snelheid terug te brengen naar minstens 100 en liefst 80 kilometer per uur.

Tijd voor de zaal. Een bezoeker vraagt zich af of een burger zelf fijnstof meten?
Inderdaad zijn er nieuwe technische ontwikkelingen. Google maar eens op iSPEX en RIVM. Er zijn speciale opzetstukjes voor de smartphone waarmee burgers de verontreiniging over een groot gebied in kaart kunnen brengen. Verder zijn er tegenwoordig ook metertjes te koop voor vijf- a zeshonderd euro. Deze apparaten kunnen een hele week per minuut loggen. "Maar iSPEX is goedkoper en kan ook veel data verzamelen," weet Jans.

Een ander bezoeker vraagt zich af hoeveel procent van de Nederlanders nu last heeft van luchtweginfecties. Jans heeft weet van populaties waarin 8 procent aan astma lijdt. In 2003 is berekend dat 100.000 kinderen last hebben van hun luchtwegen. 4.000 mensen sterven vroegtijdig sterven als gevolg van kortdurende blootstelling aan fijnstof. Een grimmige vuistregel: 11,5 microgram toename van ultrafijn stof, staat gelijk aan 100 dagen minder levensverwachting.

Oud-raadslid Tine van de Weyer hoort in haar omgeving wel geluiden dat de snelheid op de cityring te hoog is. Zou het zin hebben om die terug te brengen naar bijvoorbeeld 30 kilometer per uur? Jans is niet overtuigd. "Je moet erg oppassen met auto's vanwege de motorinhoud. Sommige types kúnnen gewoon niet goed zo langzaam rijden. Ze moeten minimaal 50. Drempels en barrières zijn trouwens ook slecht voor de luchtkwaliteit vanwege het vele optrekken en afremmen. Dus wat mij betreft maakt 50 of 30 niet veel uit."

Redactielid Paul van Rijswijk meldt dat Duitse steden ook milieuzones kennen met vignetten voor personenverkeer. Dat ziet Henk Jans veel beter zitten: "Goed idee, ook benzineauto's stoten roet uit."

De conclusie is even helder als impopulair: de grootste milieuwinst in het stedelijk gebied van Tilburg, is te halen bij minder of helemaal geen verkeer.

And on that bombshell, it is time to move on to our next item.


Volgend artikel: Analyse van het Akkoord van Paradox

Henk Jans

Frans Post en Henk Jans

Henk Jans


Foto’s: Wendy Presser

Verslag: Hans van den Berk