De rook van houtstook

Helpt de houtkachel ons van het aardgas af?

Als het in een film gezellig of romantisch wordt, brandt er al snel een houtvuur. Je kunt uren in de vlammen kijken en het geknetter heeft ook wel iets. Mensen verzamelen zich rond een open haard of houtkachel vanwege de stralingswarmte. Daarnaast besparen ze op de gasrekening en het is dan ook niet gek dat in Tilburg tienduizenden houtkachels en open haarden moeten zijn geïnstalleerd. Vraag is of dit wel zo gezond uitpakt. Zeker is dat er mensen zijn die last hebben van houtrook. Daarover praten we met Dieter Pientka van de Stichting Houtrookvrij.
Tweede vraag is of het hout stoken ons gaat helpen bij de energietransitie. Als we van het gas af moeten, past hout dan in het scenario? Hiervoor is Lucia Kleinegris naar Paradox gekomen.

Dieter Pientka (spreek uit Piëntka) is bestuurslid van de Stichting Houtrookvrij. Deze neemt het op voor de belangen van burgers die vrijwel dagelijks overlast ervaren van hout- of pelletkachels. "Deze mensen staan vaak met rug tegen de muur. Er is vrijwel geen regelgeving die hen beschermt," weet Dieter. "Mensen kunnen hun verhaal bij ons kwijt. We verzamelen klachten en registreren locaties. De resulterende informatie nemen we mee in onze gesprekken met de overheid en de politiek."

Mensen zullen zeggen: hoeveel kwaad kan dat beetje rook nu?
"Heel veel mensen beseffen niet goed wat de samenstelling van houtrook is," legt Pientka uit. "Houtrook is eigenlijk een mengsel van heel veel chemische stoffen. Vele daarvan zijn in beginsel schadelijk voor gezondheid of milieu, soms zelfs ronduit kankerverwekkend."

Een dia laat het aandeel van houtrook zien in de totale emissie van diverse schadelijke stoffen. Voor wat betreft PAKs (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) is dit zelfs 85 procent…

PAKs zijn potentieel kankerverwekkend, weet Dieter. Hij wijst op de derde stof in de tabel: benzo(a)pyreen (C20H12). "Dit is exact hetzelfde goedje als waar iedereen zich zo druk over maakte toen de onrust ontstond over rubberkorrels in kunstgrasvelden. Alleen raken we het nu niet aan, maar wordt het ingeademd met de rook."

Open haarden schijnen weer slechter te zijn dan gesloten houtkachels. Maar Pientka laat zich niet vermurwen: "Bij verbranding van hout komen telkens dezelfde stoffen vrij. Ook in de woonkamer waarin je stookt. Het klopt wel dat een open haard veel meer interactie oplevert met de omgeving. Maar zelfs een pelletkachel vervuilt de lucht, ook al is de verbranding daarin goed geregeld met automatisering."

Eco-design
Het komt er dus op neer dat een open haard slechter is dan een gesloten kachel. En dat een gesloten kachel weer slechter is dan een pelletkachel. Alle houtkachels echter leveren meer uitstoot op aan schadelijke stoffen dan een gasgestookte cv-ketel. Zou de Telegraaf dan toch gelijk hebben met de kop dat één houtkachel meer vervuilt dan zes trucks?
Dieter verklaart dat dit inderdaad klopt. "Als uitgangspunt heeft men een moderne eco-designkachel vergeleken met het nieuwste ontwerp vrachtwagen. Maar veel houtkachels zijn helemaal niet eco-design. Dus in werkelijkheid is de verhouding nog schever."

Los van PAKs zijn we nieuwsgierig naar fijnstof. TNO becijferde de landelijke bijdrage van houtkachels op circa 12 procent van het totaal. Waar echter veel wordt gestookt, in dorpen en steden dus, kan dit makkelijk oplopen tot 45 procent... "Als je uitgaat van 25.000 kachels in Tilburg, zouden deze gelijk staan aan 125.000 vrachtwagens. We hebben het dus over een serieus probleem."
Om die reden beijvert Stichting Houtrookvrij zich om houtstook te weren uit woonwijken. Daartoe praat men mee in het landelijk platform Houtrook en Gezondheid. Verder moet er goede voorlichting naar burgers komen, vindt Pientka: "Stooktips lossen het probleem van fijnstof niet op. We moeten mensen zodanig prikkelen dat ze gaan beseffen dat het stoken van hout, per definitie veel hinder oplevert."

Filters
De techniek voorziet in diverse oplossingen. Een katalytisch filter zorgt voor naverbranding, vergelijkbaar met wat gebeurt in de uitlaat van moderne benzineauto's. Dit helpt volgens Dieter wel tegen de geur maar minder tegen PAKs. Een andere variant is het elektrostatisch filter. Hiermee wordt een spanning op een draad gezet. Dit filter vangt fijnstof af helpt niet tegen geur en evenmin tegen PAKs. Gecombineerde filters houden de PAKs ook niet tegen. Het verhaal komt dus neer op een lastige boodschap: De schoonste houtkachel is een koude houtkachel. Schoon stoken bestaat niet.

Lucia Kleinegris kennen we al uit eerdere cafés als energiedeskundige. Ze kan heel kort zijn over de mate waarin het stoken van hout ons gaat helpen bij de energietransitie: "Neen."
Om vervolgens te onderbouwen: "Hout veroorzaakt bij verbranding tweemaal zoveel CO2 als gas. En het is nog viezer dan steenkool. Desalniettemin wordt hout gezien als CO2-vrije brandstof, maar dat is een ingewikkeld verhaal. Men gaat er vanuit dat bij het groeien van het hout, CO2 is vastgelegd. Bij verbranding komt die vervolgens vrij, en het een wordt vervolgens tegen het ander weggestreept."

Ook in de pers is er discussie over houtstook. In NRC omschreven tien wetenschappers het stoken van biomassa als een 'ramp voor het klimaat'. Andere wetenschappers bestrijden deze visie weer en vinden biomassa noodzakelijk om de klimaatdoelen te halen. Ondertussen werkt Nuon/ Vattenfall bij Diemen aan een 120 Megawatt centrale op houtpellets, voor het verbruik van 90.000 huishoudens, om klimaatneutraal te worden. Wie heeft er nu gelijk?

Speksteen
Lucia Kleinegris ziet het (bij)stoken van biomassa als een overgangsfase. "Ik ben er niet zo blij mee maar er zit veel subsidie op. Rekenkundig scoort het goed, maar echt duurzaam kun je het nog niet noemen." De conclusie van vanavond moet zijn dat de houtkachel zijn langste tijd heeft gehad. Dieter Pientka: "Zoek maar naar schonere vormen van energie."

Een bezoeker mist de tegelkachel (Kaminofen) en de speksteenkachel in de beoordeling. "Zelf heb ik daar al 15 jaar veel plezier van. Ze zijn enorm zuinig, per dag stook ik ruwweg 6 kilo eikenhout weg." Voor Lucia is dit geen onderscheidend voordeel; er komt nog steeds rook naar buiten. Maar u heeft gelijk dat deze kachels zeer efficiënt zijn."

Een andere bezoekster zegt te zijn opgegroeid met houtkachels, van haar 8ste tot haar 18de. "Nu ben ik 30 plus en slaat de rook acuut op mijn longen. Is er langetermijnonderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten?" Volgens Dieter wel: "Klachten openbaren zich vaak niet direct tenzij mensen al long- of astmapatiënt zijn. Bij gezonde mensen doen effecten zich pas later voor, daar kan wel tien jaar tussen zitten. In arme landen zien we dat mensen die veel houtrook inademen door een gebrekkige afvoer, veel klachten ontwikkelen en eerder overlijden."

Tot slot vraagt een dame of de stank van barbecues, houtkorven, tuinhaarden en jacuzzi's ook is meegenomen. Dit blijkt het geval. Zodoende blijft er een ongemakkelijk gevoel hangen in de zaal: hout stoken is lekker warm en gezellig, maar blijkbaar ook ongezond. Het wachten is op een aantrekkelijk alternatief.

Volgend artikel: 013Circles