2016

'Klimaatbeleid moet veel ambitieuzer'

Jan Paul van Soest

Hoofdgast Jan Paul van Soest was jarenlang directeur van CE Delft, een van de meest gezaghebbende onderzoeks- en adviesbureaus van Nederland. Op dit moment is hij adviseur Duurzaamheid, en een founding partner van coöperatie De Gemeynt. Van Soest was ook betrokken bij de vormgeving van ondernemersvereniging De Groene Zaak. Hij voert projecten uit voor overheden, energiebedrijven en adviesorganen en geldt als klimaatdeskundige bij uitstek.
In 2010 was hij één van de auteurs van het boek De Aarde Heeft Koorts. In 2014 verscheen De Twijfelbrigade, een boek over de sluwe maar manier waarop klimaatskeptici te werk gaan. Het boek zal overigens in de pauze worden verloot onder het publiek.

Opvallend is dat Jan Paul van Soest de confrontatie niet schuwt. Hij gaat juist met zijn tegenstanders in gesprek. Wat de vraag oproept wat voor reacties hij dan krijgt.
Het blijkt mee te vallen: Jan Paul wordt naar eigen zeggen over het algemeen allerhartelijkst ontvangen. "Ik snap de vraag want in de VS loop je kans om een doodsbedreiging te krijgen. Gelukkig is het mij nog niet overkomen. Dus dat van die boze witte mannen valt gelukkig nog wel mee."

Van Soest heeft gewoon interesse in het denken achter de klimaatskepsis. Hoe komen deze personen tot exact tegenovergestelde conclusies als de wetenschap? Hoe kijken ze tegen de wereld aan? "Het blijkt sterk ideologisch geworteld. De vrije markt moet in hun ogen alles oplossen. Er kan gewoon geen klimaatprobleem zijn, want als dit wel het geval zou zijn, zou het betekenen dat de markt niet werkt. Verder kunnen ook godsdienstige motieven in het spel zijn."

Meer extreem weer
Michel Jehae vraagt hoe snel het klimaatprobleem zich nu ontwikkelt. Van Soest windt er geen doekjes om: "CO2 is de belangrijkste motor van de klimaatverandering. Het CO2-gehalte stijgt en bovendien gebeurt dit versneld. Dus gaat de temperatuurcurve nu exponentieel omhoog. Trends schommelen altijd door natuurlijke variatie. Desondanks kun je nu zien dat het rap gaat. Op Groenland en Antarctica nemen de ijsmassa's af. Het zeewater warmt op. En de prognose is dat de stijging steeds hoger gaat uitvallen."

Het weerbericht demonstreert dat we dit ook aan den lijve ondervinden: "Heftig weer wordt het nieuwe normaal. Het referentiekader zoals we dat kennen van 30 jaar terug, bestaat niet meer. Extreme stormen en buien nemen toe want er zit meer energie in de atmosfeer. Meer waterdamp leidt tot meer regen en meer sneeuw."

Klimaatverandering is ook geen zaak meer van milieumensen. "Landbouwers merken nu ook dat er problemen ontstaan. De landbouw kampt met langere droogtes, regen komt ineens met bakken de hemel uit. Afvoerpijpen redden het niet meer. En dan valt het in Noordwest Europa in verhouding nog mee. We komen met de schrik vrij als je onze situatie vergelijkt met die in Australië, Spitsbergen of Afrika. Het komt erop neer dat wij het probleem wel mede veroorzaken, echter niet op de plek waar we zelf wonen."

Voorzichtig
Michel vraagt zich af waarom het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change, dit onheilspellende verhaal niet veel indringender vertelt.
"Wetenschappers doen geen voorspellingen," weet Van Soest. "Men ontwikkelt modellen en scenario's en daarbij probeert men een maximale zekerheid te bieden. Van de weeromstuit worden onderzoekers dan vanzelf voorzichtig en daarom wordt het signaal een beetje gedempt. Verder kan de samenleving niet goed omgaan met onheilscenario's. Die vinden mensen gewoon niet geloofwaardig. Dus ontstaat er druk uit de samenleving om de toon te matigen."

Speelt Climategate een rol? De affaire van een paar jaar geleden?
[In november 2009 werden e-mails en documenten openbaar van de Climatic Research Unit (Universiteit East Anglia). Skeptici zagen hierin bewijs dat wetenschappers informatie manipuleerden of achterhielden om tegenstanders dwars te zitten, red]
Jan Paul ziet het verband niet: de gesignaleerde voorzichtigheid zat van meet af aan ingebouwd in het IPCC. "Climategate was gewoon een succesvolle zet van klimaatskeptici. Later bleek na analyse dat de claims niet klopten – maar dat lees je niet meer in de kranten. Wetenschappers zijn van nature voorzichtig en manipuleren niet. Dit is inherent aan hun manier van werken. Als je de bevolking screent op borstkanker of baarmoederhalskanker, wil je ook behoedzaam zijn. Want je weet wat je veroorzaakt bij patiënten."

Op 22 april 2016 ondertekenden 174 landen toch het Akkoord van Parijs. Zoiets is toch een hoopvol signaal?
Van Soest kan er op twee manieren naar kijken. "Het positieve verhaal is dat Parijs een enorme vooruitgang betekende, vergeleken met het fiasco van Kopenhagen van december 2009. Maar bekeken vanuit inhoud is de conclusie heel simpel: men heeft een handtekening gezet onder een opwarming van maximaal 2 graden. Terwijl de optelsom van de voorgenomen bijdragen optelt tot een opwarming van 3 graden, met een bandbreedte van driekwart graad naar boven en beneden. Dat is dus sowieso onvoldoende. En dan gaat het akkoord nog uit van 100 procent realisatie. We weten dat dit nooit voorkomt, dus als wereldbewoners moeten we straks niet raar opkijken als we uitkomen op 4 of 5 graden opwarming."

Trump's invloed
Is dan tenminste de mammoettanker niet van koers gewijzigd, probeert Michel.
"Er zijn verschillende schepen," doceert Jan Paul. "Het schip van de geest is goed op koers. Men neemt het probleem serieus, de intenties zijn er, de voornemens zijn serieus. Dit is beslist een stuk verbeterd in Parijs. Het gevoel van urgentie is aanwezig, die kanteling heeft plaatsgevonden."
"Maar de praktijk werkt veel geleidelijker. Een nieuwe mindset is niet automatisch vertaald in beleid. En dan zwijg ik over de doorvertaling van beleid naar producten en effecten. Het duurt ongelooflijk lang voordat ingeburgerde en algemeen verspreide technologie is vervangen. Daarbij komt dat er ook een tijdvertraging zit in het klimaat zelf. Klimaat reageert traag, ontwikkelingen van twintig jaar geleden hobbelen nu nog door."

De verkiezing van Donald Trump werpt ook verontrustende schaduwen vooruit. Kan één nieuwe president zo'n negatieve invloed hebben?
Daarover blijkt Van Soest juist weer optimistisch. "Veel regeringsleiders, China voorop, zeggen dat ze juist vastberadener worden door dit soort signalen. Men is vastberaden om door te gaan op de ingeslagen weg. Mijn verwachting is dat de brede koers van minder emissies niet wezenlijk beïnvloed gaat worden door Trump. Grote ondernemingen blijven investeren. Bovendien zijn Amerikaanse staten relatief eigen baas. Californië bijvoorbeeld is traditioneel streng op uitstoot, die laten zich echt niet meer gijzelen. Mijn conclusie is: de situatie is zorgelijk maar tegenkrachten roeren zich ook. En voor het overige lijkt Trump zijn toon ook enigszins te matigen."

Over naar Nederland. Er viel 26 oktober een hoop positiviteit op te tekenen tijdens de Nationale Klimaattop 2016 toch?
Helaas. "Nederland loopt hopeloos achter. We realiseren op dot moment slechts 1 procent CO2-reductie per jaar. Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft becijferd dat we de inspanning enorm moeten opvoeren om op 3 graden temperatuurstijging te komen. Daarvoor moet de CO2-reductie met een factor drie of vier omhoog! Dus persoonlijk vond ik die feeststemming wat overdreven."

Klimaat = minder CO2
Van Soest wil nog een misverstand rechtzetten: mooi dat er een energieakkoord is, maar een energieakkoord gaat niet over klimaat. "Het klimaat trekt zich namelijk niets aan van zonnepanelen of windturbines. Mooi dat ze duurzame energie opwekken, maar ze remmen de CO2-uitstoot niet en daar zit nu juist de invloed op het klimaat. De crux is dat het energieakkoord geen klimaatdoelstelling kent!"
Jan Paul erkent dat er stappen worden gezet naar een duurzame energievoorziening: "Henk Kamp heeft een goede boost gegeven – meer dan zijn voorgangers. Maar zie de Duitsers, die werken heel hard aan hun Energiewende. Ondanks de enorme push van duurzame energie, daalt de CO2-emissie maar weinig. Fossiele energie blijft namelijk nog steeds goedkoper. En als de prijs zakt haalt het systeem zichzelf onderuit."

Er komen verkiezingen aan in maart. Wat zou de doelstelling moeten zijn van het nieuwe kabinet? Heel simpel, zegt Van Soest: "We moeten de uitstoot van kooldioxide reduceren zoals is afgesproken in Parijs. Dit houdt in dat je moet gaan sturen op CO2 als enkelvoudige doelstelling. Besparingen zijn middelen voor dat doel, geen eigenstandig traject zoals nu. Verder moet gewoon een fatsoenlijke prijs worden betaald voor emissierechten. Bedrijven moeten gaan wennen aan een prijsniveau van 50-60 euro per ton, in plaats van de huidige 5 euro."

Tilburg tot slot: wat zou de stad kunnen doen. Wetende dat er een klimaatplan wordt voorbereid?
Van Soest juicht lokale initiatieven toe. "Er is draagvlak voor een duurzame stad. Die sfeer proefde ik in Parijs ook: geen centraal opgelegde norm, maar ruimte scheppen voor ieders eigen inbreng. Dat werkt beter en dit kan in Tilburg ook werken. Je kunt ook hier CO2 reduceren."

Concreet valt te denken aan maatregelen in de bouw. Zijn er lokale warmtebronnen? Kun je isolatienormen aanscherpen? In nieuwe wijken kun je strengere eisen opleggen dan in bestaande. Verbied aardgas in de nieuwbouw. Wettelijk ligt het nu zo dat iedereen die wil, een aardgasaansluiting kan krijgen. Als gemeente kun je een verordening maken die dit voorkomt. Gemeente beheren een wagenpark, kijk daar eens naar. Bedrijven hebben ook mogelijkheden. Dit type omwenteling pakt altijd positief uit voor de lokale economie. Het geld lekt immers niet weg naar de grote energieleveranciers. Integendeel, het levert werkgelegenheid op voor installateurs en lokale bouwbedrijven. CO2-beleid kan een impuls geven aan de regionale economie."

Jan Paul van Soest ziet dit al werkelijkheid worden in Duitsland. "Het hoofddoel van de Energiewende is om de energievoorziening terug te geven aan lokale gemeenschappen. Kwijnende gemeenten trekken zichzelf uit het moeras omhoog dankzij windturbines en dergelijke. Domme kolen worden vervangen door slimme Siemens-ingenieurs. Er gebeurt veel goeds als het Rijk een heldere koers uitzet."

 


Volgend artikel: Op weg naar een klimaatverordening

Jan Paul van Soest

 Michel Jehae, Frans Post en Jan Paul van Soest

Jan Paul van Soest

Michel Jehae, Frans Post en Jan Paul van Soest

Jan Paul van Soest


Verslag: Hans van den Berk

Foto's: Wendy Presser