'De lezer zelf wil geen obstakel zijn'

Joris Luyendijk, journalist, NRC-correspondent Elektrische auto's en hoogleraar, zet anderen speels in beweging. Als tijdelijk bekleder van de Leonardoleerstoel aan de UvT geeft hij de masterclass 'Journalistiek voor de 21ste eeuw' aan veertien masterstudenten van de Faculteit Geesteswetenschappen.

Met de studenten onderzoekt Luyendijk hoe je journalistiek over milieu en duurzame energie spannender maakt, terwijl je wel genuanceerd en kritisch blijft. Onderzoeken wijzen volgens hem uit dat onderwerpen over duurzaamheid niet hoog scoren bij lezers en kijkers. Luyendijk: "Ondanks dat de dreiging van terrorisme kleiner is dan die van ecodestructie. Journalistiek moet ook niet gaan over duurzaamheid, maar verduurzaming." Hij schetst enkele knelpunten. "Journalistiek is mede ontstaan om over sociaal-economische fenomenen te schrijven. Het betreft liefst onderwerpen met een helder conflict. Maar duurzaamheid betreft het conflict tussen ons en de mensen die nog geboren moeten worden. Die hebben geen woordvoerders, staan niet op Malieveld en kun je niet uitnodigen bij Pauw & Witteman. Dus hoe zet je die generatie tegenover de huidige mens?"

Luyendijk zoekt naar een journalistieke verhaalvorm over 'de reis' naar duurzaamheid. "In een verhaal zit een held. Je kunt het leven, de aarde, als held zien en de lezer als probleem. Dat vindt de lezer niet leuk. Dus hoe maak je van hem een held die verduurzaamt?" Hij ziet kansen: "De realisatie van een duurzame wereld kent obstakels. In een journalistiek verhaal wil de held bijvoorbeeld een duurzame wereld. Dat wil de lezer ook. Daardoor worden verhalen over de obstakels naar de realisatie van een duurzame wereld hopelijk interessanter voor de lezer."

Verder geeft Luyendijk als journalistiek knelpunt aan dat journalisten graag de werkelijkheid versimpelen. De complexiteit van verduurzaming leent zich volgens hem niet voor simplisme met voors en tegens. "In de klassieke journalistiek heb je dan eigenlijk geen verhaal. Maar als je schrijft over een reis, je weet niet waar je uitkomt, dan wordt een artikel misschien een vehikel om uit te leggen hoe onze wereld in elkaar zit. Als een groene profeet je dan komt vertellen hoe simpel het in elkaar zit, ben je weerbaarder."

Correspondent Deprimerende Weetjes
Luyendijk wilde aanvankelijk met zijn studenten ook een klimaatdoel behalen. En kijken hoe je daarvan leuke journalistiek maakt. Studenten werden verleid om energie te besparen en de universiteit om het bespaarde geld vervolgens in energiemaatregelen te steken. "Dat plan gaat niet lukken. Het scheelt bijna geen geld als mensen hun lampen sneller uitdoen en thermostaten gaan snel stuk." Nu geeft Luyendijk een benefietcollege op 15 april, voor tien euro toegang. "Als er 250 mensen komen, kun je dat als uitgangspunt nemen voor nieuwe journalistieke stukken. Stel je hebt 2500 euro, waar geef je dat aan uit met de grootste impact voor het duurzaamheidsbeleid op de UvT? En waar liggen de obstakels, vind je geen commitment?" Luyendijk denkt nu bijvoorbeeld aan een zonnepaneel voor een computer en dan heel opvallend. "Dat leidt mogelijk tot interessant bewustzijn."

In zijn masterclass hebben de studenten elk hun specialisatie. Zo is er momenteel een correspondent Thermostaten, een correspondent Licht en een correspondent Deprimerende Weetjes. In het Milieucafé geven de studenten in Luyendijks masterclass blijk van enthousiasme over het geleerde.

Hogeschool voor Journalistiek
Zeven studenten van Fontys Hogeschool voor Journalistiek in Tilburg zette Luyendijk ook speels in beweging. Na een betaald gastcollege van Luyendijk willen ze onderzoeken of ze een soortgelijk project aan de FHJ kunnen opzetten. Energie besparen op school en daarover schrijven. Luyendijk: "Ze kunnen bijvoorbeeld als klimaatdoel stellen: een procent minder energie gebruiken in een semester. Wat is daarvoor nodig en waar kun je de besparing vervolgens inzetten. Ook nu weer als onderzoek."

Luyendijk ziet zijn activiteiten zelf ook als reis, waarbij hij geen eindpunt wil formuleren. Eerder al richtte hij creatief de Elektrische Scriptieprijs HBO/WO 2010 op, ter waarde van 5000 euro, voor de beste afstudeerscriptie over een onderwerp dat raakt aan elektrisch vervoer. "Bij NRC heb je zeventig specialisten. Stel je voor dat voor al die specialisaties een scriptieprijs komt. Veel studenten verbind je op die manier aan je krant."

In juni verzorgt Luyendijk ter afsluiting de openbare Leonardolezing aan de UvT en Luyendijks studenten houden inmiddels een blog bij onder de titel De Groene Leonardo's.

Volgend artikel: Slechtvalk legt ei op Westpoint