2018

Klimaat en armoede

"De liefde voor het milieu gaat ook door de beurs"

Het regent maatregelen om klimaatverandering te beperken. Veel wordt gebruik gemaakt van subsidies, maar niet iedereen kan de bijbehorende investering bekostigen. En vergroening van belastingen betekent ook vaak dat mensen meer moeten gaan betalen. De vraag is dus of klimaatbeleid niet leidt tot meer ongelijkheid. Bestaat er zoiets als een eco-elite? Dat vraagstuk bespreken we met Frans Rooijers, directeur van CE Delft. Een aangekondigde gast van WonenBreburg, die de inkomensaspecten in sociale woningen zou behandelen, heeft zich helaas ziek moeten melden voor de avond.

Frans is directeur van CE Delft, een 'nationaal en internationaal toonaangevend adviesbureau, gespecialiseerd in het ontwikkelen van innovatieve oplossingen van milieu- en duurzaamheidsvraagstukken'. Dat is een hele mond vol. Wat doet zo'n bureau nu eigenlijk?
"Kort gezegd doen wij onderzoek op het gebied van energie, transport en grondstofgebruik.
Dan praat je over technische toepassingen maar ook over de vraag hoe je mensen zover krijgt dat ze iets gaan gebruiken."

Bij CE Delft werken 60 mensen en het bureau bestaat 40 jaar. Zelf werkt Rooijers er 20 jaar. Kan hij aangeven wat de bijdrage is geweest aan de verduurzaming van Nederland?
"We proberen te bereiken dat beleid loont. We hebben bijvoorbeeld de EPC ontwikkeld [de energie prestatie coëfficiënt, red.] Dit instrument is in 1995 in Nederland ingevoerd. Daarmee worden feitelijk energie-eisen gesteld aan woningen en gebouwen. De laatste trend (met nul op de meter-woningen) is dat de EPC uiteindelijk dus naar nul gaat… We zoeken in het algemeen naar maatregelen die iets opleveren. En zoals ik al zei, burgers en bedrijven zover krijgen dat ze echte stappen zetten."

Verbieden werkt niet
Rooijers vertelt dat in 1995 ook is meegewerkt aan de invoering van de energiebelasting. Een extra heffing dus op aardgas en elektriciteit. "Dit gebeurde wel budgettair neutraal want inkomstenbelasting werd tegelijk verlaagd."

Deze aanpak zou dus goed passen in het huidige verhaal van de energietransitie.
"Ja. Dit beleid is ook een gevolg van de geschetste aanpak. We moeten van het gas af, en ik begrijp vanavond dat hout stoken ook al niet meer mag. De vraag voor beleidsmakers is hoe je dat voor elkaar krijgt. Dwang werkt maar tot op zekere hoogte; uiteindelijk moet je zorgen dat mensen ervoor gaan kiezen. Wat de concrete mogelijkheden zijn, verschilt per wijk. Soms kun je geothermie toepassen, soms warmtepompen, of restwarmte. Soms zal men toch op gas blijven stoken, maar dan een ander gas dan aardgas."

"Verbieden werkt niet. Als gemeente moet je er geld bij doen. Alternatieve energievormen zijn duurder en mensen gaan dat niet zelf betalen. De liefde voor het milieu gaat ook door de beurs."

Een recent artikel in de Volkskrant meldt dat vooral de laagste inkomens de klimaatmaatregelen gaan betalen. Dit gebeurt zeker als het beleid zich beperkt tot zwaardere belastingen op fossiele energie. Energie Centrum Nederland (ECN) stelde vorige week: ‘Echte pechvogels kunnen hun baan verliezen, uitkijken op ongewenste windmolens, een steeds hogere energierekening krijgen en in onverkoopbare huizen wonen.’ Daar tegenover lijkt zich een eco-elite te vormen die het goed geregeld heeft voor zichzelf, met gesubsidieerde energiezuinige woningen en elektrische auto's.
"Dit is inderdaad het beeld dat Sybrand Buma oproept, reageert Frans. "Maar we praten over twee verschillende zaken. Ons onderzoek leert dat de geformuleerde ambities niet voor iedereen betaalbaar zijn. Dat kan en moet dus anders. Maar je moet ook zien dat de mensen die Tesla kopen een goed inkomen hebben. Mede daardoor worden elektrische auto op den duur wel goedkoper."

Tesla's
Juist die week staat in de krant dat vanaf 2021, iedereen subsidie krijgt voor de aanschaf van een elektrische auto. Rooijers waardeert dit positief: "Weliswaar beginnen de prijzen van de goedkopere modellen nu bij 30 a 40 mille, maar die prijs gaat straks dus omlaag. Wat nog steeds geldt is dat ouderen en armen relatief meer worden getroffen, ondanks het effect van de schaalvergroting. Maar Buma moet dan ook een kerel zijn en zeggen: Dit gaan we oplossen."

Rooijers betoog komt in essentie hierop neer: de regering moet zorgen dat het aardgas uit de markt geprijsd gaat worden. Zo lang het gas goedkoop blijft, wordt de innovatie gehinderd; aardgas moet gewoon duurder worden dan duurzaam verwarmen. "Wij zeggen: maak gas duurder – dit is ook het voorstel van Diederik Samsom. Zijn truc is dat men dit bedrag moet teruggeven aan de mensen via een heffingsvrije voet van 300 euro als compensatie. Wij zeggen: doe dat nou niet, wij hebben die 300 euro niet allemaal nodig. Dit geldt maar voor de helft van de Nederlanders. Tref liever een regeling voor de mensen die het echt niet kunnen betalen. Koppel klimaatbeleid aan armoedebeleid. Je zou ook kunnen werken met een zorgtoeslag. Waar het om gaat is dat die mensen compenseert die het echt nodig hebben."

Reserves
Rooijers signaleert nog een andere onrechtvaardigheid. De laagste inkomens hebben ook de meeste last van de opwarming van de aarde. "Ouderen en armen worden buitenproportioneel getroffen. Extreem weer, droogte en hitte zijn zaken waar juist ouderen slecht tegen kunnen. Slechtere woningen zijn ook minder bestand tegen kou of hitte. Beter is het dus om die woningen beter te isoleren, dan krijgen bewoners ook een lagere energierekening."

Exact dit beleid staat Tilburg voor. Maar de polsstok van woningcorporaties is niet zo lang dat eindeloos geïnvesteerd kan worden. Iets wat eenvoudig te veranderen is door bijvoorbeeld een deel van de verhuurdersheffing terug te draaien. "Daarmee is in totaal anderhalf miljard te verdienen. Geld dat nu niet geïnvesteerd wordt. Je zou als voorwaarde kunnen stellen dat in ruil hiervoor de woningen van lage kwaliteit worden aangepakt. Het idee is dat de huur gelijk blijft, terwijl de energierekening omlaag gaat."

Gemeenten beschikken ook vaak over reserves door de verkoop van aandelen in nutsbedrijven. Amsterdam gebruikt dat geld om in specifieke buurten het warmtenet uit te breiden. Corporatie WonenBreburg wil versneld zonnepanelen aanleggen maar Frans is niet onder de indruk van dat beleid. "Op deze manier zet de verhuurder geen grote stappen. Die paar panelen zijn niet de echte oplossing, het gaat om het verwarmen. Vanuit dat oogpunt is het beter om te investeren in isolatie en te onderhandelen of je die kosten via een lagere verhuurdersheffing kunt regelen. Koepelorganisatie Aedes maakt zich daar sterk voor."

Het lijdt geen twijfel dat we hier in een volgend café nog een keer op terug komen. Want het kabinet heeft plannen om volgend jaar 400 miljoen euro te gaan bezuinigen, juist op de heffingskorting die dient om de hogere energiebelasting te compenseren.

 


Volgend artikel: Wat doet het BAT?


Foto's: Wendy Presser

Verslag: Hans van den Berk