De klimaatverwachting voor Tilburg
Peter Kuipers Munneke en Reyer Gerlagh
Dat er veel moet gebeuren om klimaatverandering tegen te gaan is genoegzaam bekend. Toch ging er in 2024 op de wereld meer broeikasgas de lucht in dan ooit. Het wordt dus tijd dat we ons gaan wapenen tegen de gevolgen. Het Milieucafé vroeg weerman en glacioloog Peter Kuipers Munneke en econoom Reyer Gerlagh om met ons te delen hoe ze de toekomst zien.
Om te beginnen geven de gasten (in een stampvol café) een korte visie op oorzaak, ernst en gevolgen van de klimaatverandering. Zoals Kuipers Munneke het zei: "Ik zal 3.749 pagina's onderzoek uit het IPCC-rapport even voor jullie samenvatten". Zie hiervoor bijgaand YouTube fragment.
Kern van het verhaal: zonlicht komt de dampkring binnen, kaatst terug vanaf de aarde en warmt dan de dampkring op. Om dit tegen te gaan zijn er drie knoppen om aan te draaien:
- de hoeveelheid zonlicht die binnenkomt tegenhouden,
- de hoeveelheid die weer terugkaatst vergroten, of
- zorgen dat de stralen minder warmte produceren.
Het klimaatbeleid richt zich vooral op het tegengaan van de broeikasgassen die de warmte produceren, dus de laatste optie ("de CO2-knop"). En dit lukt nog niet erg goed, integendeel. De temperatuurstijging die er aan komt is op aarde wel vaker voorgekomen maar nog nooit zo snel. Kuipers Munneke vermoedt dat de mensheid haar welvaart te danken heeft aan de stabiliteit van het klimaat - en die is rap aan het verdwijnen. Het goede nieuws is dat we met de drie knoppen nog wel kunnen beïnvloeden hoe hard het gaat.
Reyer Gerlagh vat de economische consequenties samen, zie het filmpje hierboven. Hij vergelijkt de situatie nu met zijn inbreng in het Milieucafé in 2014. De kern hier is dat de laatste tien jaar veel is veranderd. Positief: de omslag naar duurzame energie blijkt veel goedkoper dan destijds verwacht. Innovatie blijkt snel te gaan, als je maar wilt. Ook het beleid om bedrijven CO2-rechten te laten kopen blijkt een goed werkend instrument. Maar, van de andere kant: het veranderende weer zorgt in Tilburg nu al voor onderlopende kelders, en elders voor onderlopende steden en zo is er nog veel meer ellende. De kosten van deze natuurrampen bedragen nu 320 miljard per jaar, dit is 0.3% van de mondiale omzet.
Helaas ziet 'men' nog niet dat alles met alles samenhangt: duurzame energie opwekken, vergroenen van de stad, behoud van natuur, circulaire economie, gedrag van mensen. En we zien stagnatie als gevolg van polarisatie op dit vlak; ruwweg is er een kloof tussen de hoog opgeleide, goed geïnformeerd 'elite', en de praktisch opgeleide 'gewone mensen' die minder op de hoogte zouden zijn. Die stagnatie vind je nu ook terug in de landelijke politiek. De opkomst van het populisme is hierbij zorgwerkend: "Arme mensen zien niet dat het populisme niet werkt, daarom verdwijnt het niet zo maar."
Wat staat ons te wachten de komende tijd?
In de wat verdere toekomst (zeg honderd tot tweehonderd jaar) krijgt de wereld -en dus ook Nederland- te maken met serieuze zeespiegelstijging en enorme veranderingen in biodiversiteit. Een temperatuurstijging van 6 graden is vaker voorgekomen en betekende een stijging van de zeespiegel van 120 meter (!). Maar deze veranderingen duurden vroeger duizenden jaren. Nu gaat het heel snel, en er vallen uiteindelijk geen dijken tegenop te bouwen. Rijkswaterstaat presenteerde een scenario waarbij Tilburg in 2200 aan zee ligt, en onze wijk de Blaak er in... Meer dan de helft van ons land staat dan onder water, dus die mensen moeten verhuizen naar de droge kant van Nederland.
Wat verder zorgelijk is: een temperatuurstijging van 6 graden is wel eerder voorgekomen, maar de temperatuur waar we nu op afstevenen is er nog nooit geweest. Wat dit concreet betekent is dus duister maar we weten dat de natuur zich niet zo snel aanpast.
Kuipers Munneke: "Op korte termijn krijgt Tilburg, net als de rest van Nederland en Europa, te maken met meer regen en dus water dat niet zo maar afgevoerd kan worden. En natuurlijk hogere temperaturen."
Heeft klimaatbeleid zin? Wat is het toekomstbeeld?
Kuipers Munneke moet lachen om deze vraag. Hij stelt dat klimaatbeleid natuurlijk zin heeft, het gaat om erger voorkomen en perspectief hebben, ons land is dat waard. Heeft het zin om, naast het draaien aan de CO2-knop, ook in te grijpen in het zonlicht dat de dampkring binnenkomt? Je zou bijvoorbeeld grote vulkaanuitbarstingen kunnen nabootsen door stof in de dampkring te brengen, en zo de temperatuur te verlagen. Of, ander scenario, te zorgen dat de zonnestralen harder terugkaatsen op het aardoppervlak? Je zou met duurzame energie sneeuw kunnen maken die de zon reflecteert.
Kuipers Munneke toont zich niet enthousiast over dit type maatregelen. Reyer Gerlagh denkt dat er mogelijk wel zoiets zal moeten gebeuren aangezien het beperken van de CO2-uitstoot onvoldoende succes heeft. "Maar op de schaal van Tilburg gaat dit natuurlijk niet werken. Dit soort technieken zijn -als ze al werken- hooguit aanvullend op het draaien aan de CO2-knop." Beide gasten zijn dus voorstander van stevig klimaatbeleid. Maar wat is dan de toekomst?
Kuipers Munneke wijst op het boek Only Planet | Klimaatgids voor de 21ste eeuw, een productie van zijn collega Tim van Hattum. Daarin wordt niet alleen geschetst hoe een duurzaam Nederland er uit kan zien, maar ook hoe en via welke routes we daar zouden kunnen komen. "Als we zien hoe een mooi, leefbaar land er uit ziet, dan is het ook veel logischer om er aan te werken dat we daar ook komen." Kuipers Munneke wil van Gerlagh weten of onze welvaart op deze manier behouden kan blijven, kan het economisch uit?
Gerlagh deelt zijn verbazing en ergernis dat het werken aan natuur- en klimaat wordt gezien als kostenpost. "In Nederland lukt het ons al honderden jaren om ons inkomen structureel te laten groeien. En met die rijkdom betaalden we mooie maatschappelijke zaken als bijvoorbeeld het afschaffen van kinderarbeid, meer vrije dagen, goed en lang onderwijs voor iedereen en een schoner milieu." Volgens Gerlagh kunnen we prima doorgaan met onze economie zoals die nu ingericht is, mits regels gesteld worden voor het behoud van natuur, milieu en welzijn. "De kosten die gemaakt moeten worden zijn investeringen die zich terug gaan betalen. Dit kan met een mooi eindbeeld. Het verleden heeft laten zien dat de mensheid erg creatief is; als we zorgen dat iedereen zijn gaven in kan zetten om bij te dragen aan het eindbeeld, dan kunnen door innovatie prachtige resultaten behaald worden."
Kuipers Munneke waarschuwt dat we dan wel moeten oppassen dat de opbrengsten van die innovaties, niet terechtkomen in de zakken van een paar mensen maar ten goede komen van het verduurzamen van onze maatschappij.
Wat zijn de opties voor Tilburg?
Beide wetenschappers denken dat Tilburgers best weten wat goed is voor de planeet; duurzaam omgaan met energie, minder vlees, meer elektrisch vervoer, verstandig omgaan met spullen en huizen. Deze groene agenda moet de gemeente ondersteunen op een manier die werkt voor de hele bevolking, zodat de voordelen duidelijk zijn. Een veilige, groene, gezonde stad waar iedereen fijn kan wonen is iets dat alle mensen aanspreekt, van arm tot rijk. Als we wegblijven van drammen en betweterigheid is er ook geen reden voor de polarisering die we nu zien, mede als gevolg van het denken in vergroening als kostenpost. Zowel Kuipers Munneke als Gerlagh vindt het burgerberaad een interessante optie om te komen tot deze ongepolariseerde vergroening. Gerlagh biedt zich daarbij aan als expert.
Wat kan de gemeente doen? Ze kan bijvoorbeeld energiegemeenschappen ondersteunen. Of de verduurzaming van huurwoningen aanjagen, in samenwerking met woningcorporaties en private woningbezitters. Zorgen voor een eerlijke beprijzinga van CO2. Beter omgaan met water. Het gebruik stimuleren van batterijen, zonnepanelen en elektrische auto's. En hulpbronnen voor iedereen beschikbaar maken. Voor het stadsbestuur levert dit alles een mooie bonus op. Want een stad waar het fijn wonen is, levert gelukkige burgers op én meer OZB.
Zo eindigt een somber verhaal toch met een wenkend perspectief.
Volgend artikel: Natuurdichter
Peter Kuipers Munneke: hele korte samenvatting
Reyer Gerlagh: omslag blijkt goedkoper
Verslag: Marc Pruijn, Marieke Prins
Fotografie: Rudi Klumpkens
