Klimaat in de Stad
Reyer Gerlaghs kijk op Tilburg
We hebben het afgelopen zomer kunnen ervaren: steden zijn warmte-eilanden waar bewoners puffen van de hitte als de zon eens wat langer schijnt. In de winter wreekt zich dat de meeste huizen en gebouwen nog steeds fossiele energie verstoken. Waardoor relatief veel CO2 vrijkomt. Van de hoosbuien is Tilburg zich ook bewust, in het westelijk deel van de stad wordt al jaren gesleuteld aan het rioolstelsel.
Presentator Frans Post concludeert: de stad is oorzaak én slachtoffer van de klimaatopwarming. Wat moet een stad doen om deze problemen aan te pakken? Daarvoor betreedt Reyer Gerlagh het podium. Hij is vaker te gast in het Milieucafé en is hoogleraar milieueconomie in Tilburg. Daarnaast werkte hij mee aan belangrijke rapporten van het IPCC over klimaatopwarming.
Welke wegen kan Tilburg bewandelen in het klimaatbestendig maken van de stad? Reyer zit niet om ideeën verlegen. Hij schetst twee sporen: de ruimtelijke inrichting, en de regelgeving rond gebouwen.
Eerst maar die ruimte. Op de monitor verschijnt een kaart van Tilburg die de temperatuurverschillen laat zien. Het is een onthutsend beeld: de warmtekaart bewijst dat het centrum van Tilburg maar liefst 2 graden heter is dan de rest van de stad.
Het goede nieuws is dat je daar iets aan kunt doen, demonstreert Reyer. Dit blijkt uit een andere kaart: de verdeling van groen over de stad. Het blijkt dat buitenwijken en rijkere buurten, over het algemeen groener zijn. In schril contrast daarmee staan vooral de binnenstad, en de grote bedrijventerreinen: geen boom te bekennen. De oplossing ligt voor de hand: plant meer bomen en plan meer groen. "Dit is werkelijk de meest eenvoudige maatregel die Tilburg kan treffen."
Ter voorkoming van smog, en om ruimte te winnen voor groen, is het zaak om de stad echt fietsvriendelijk en autoluw te maken. Hanteer een duidelijk prijsbeleid voor parkeren. Het is inmiddels een bekend geluid. "Ik weet," zegt Gerlagh, "Het is niet makkelijk, en de mensen zullen gaan mopperen maar dat hoort erbij. Vergelijk het maatschappelijk sentiment over het roken: het beperken daarvan was in het begin ook lastig. Maar tegenwoordig staan rookvrije ruimtes niet meer ter discussie en spreken we over een rookvrije generatie."
Een derde punt dat Reyer wil aanstippen: het is uitermate ongewenst voor het klimaat om buiten de stad, grote detailhandelsvestigingen neer te zetten. Lees de outlets en grote bouwsupermarkten.
Regels voor gebouwen
Komen we op het tweede spoor. De gebouwen in de gebouwde omgeving. Wat kan de gemeente daarin betekenen? "Het meest voor de hand liggend is simpelweg het handhaven van bestaande regels," constateert Reyer Gerlagh. "Vaak is al gewezen op de oude bepaling uit de wet Milieubeheer. [Al sinds 1993 zijn bedrijven die een investering in duurzame energie binnen vijf jaar kunnen terugverdienen, wettelijk verplicht zijn deze investering te doen, red.] Deze wet wordt gewoon niet gehandhaafd! Ik weet wel dat het ingewikkeld is want de eigenaar van een bedrijfspand is vaak iemand anders dan degene die huurt. Maar dit heet gewoon marktfalen, en om dit te voorkomen moet je als gemeente handhaven."
Gelukkig is er meer mogelijk. Zo wordt het vanaf 2025 verplicht om zonnepanelen te leggen op nieuwe gebouwen. "En hier heeft Tilburg dus een keuze want een gemeente kan hier verder in gaan. Het is raar dat je nog steeds nieuwe woningbouwprojecten ziet verrijzen met maar een paar woningen waar zonnecellen op liggen."
Een luchtfoto van het gerenoveerde stadhuis stemt hoopvol. Het dak ligt bomvol zonnepanelen. "Hier zie je dat de gemeente Tilburg goed bezig is - op haar eigen stadhuis! Maar kijk naar de panden eromheen: daar ligt niets! Hier kun je dus nog veel meer zonnepanelen kwijt."
Reyer Gerlagh verklaart getroffen te zijn door Eva Rovers' opmerking over de Club van Rome. "Inderdaad, we kennen het probleem al 50 jaar, we weten al een halve eeuw dat het moeilijk is. Zelf ben ik een groot fan van het burgerberaad. We zouden er een kunnen organiseren over het stimuleren van zonnepanelen."
Kinderarbeid
Frans Post vraagt nog even door over de ruimtelijke inrichting. Meer ruimte voor groen – houdt dit in dat we bestaande woningen moeten gaan slopen?
Zo hard ziet Gerlagh het niet in. "In de meeste straten is gewoon ruimte om bomen te planten. Ik denk dat er nog veel ruimte is. Verder is water een vergeten optie. Water moet kunnen verdampen en geeft dan verkoeling. Asfalt, tegels en gesloten klinkerbestrating zorgen niet alleen voor hitte, ze houden ook water tegen. Als je zorgt voor open patronen kan regenwater intrekken, verdampen en zo de stad koelen."
En hoe verhoudt zich autoluw met de opmars van de schone elektrische auto?
"Fossiele brandstof moeten we sowieso uitfaseren. Maar in mijn optiek blijft een fiets altijd beter dan een elektrische auto. Noem mij maar verstokt, maar ik zeg ook niet dat het allemaal morgen gerealiseerd moet zijn. Neem als voorbeeld de kinderarbeid. Toen dit eind 19de eeuw werd afgeschaft, kwamen er ook bezwaren. Gezinnen zeiden dat ze het inkomen niet konden missen. Dit is voldoende gelogenstraft."
Wat zou de meest rendabele investering zijn die Tilburg kan doen in de stad?
"Dan denk ik toch aan meer groen. Ondergrondse parkeerplaatsen hebben we al, de begane grond moet groener worden. De luchtkwaliteit in Brabant is relatief slecht. Plant je bomen, dan vang je veel fijnstof weg. Zodoende zorg je ook voor een lager ziekteverzuim. Al zie je dat niet direct terug op een loonstrookje."
Meer groen
Het toeval wil dat wethouder Bas van der Pol in de zaal zit – hoewel, we zijn niet voor niets te gast in het stadhuis. Hoe kijkt de wethouder Ruimtelijke Ordening en Omgevingskwaliteit tegen Gerlaghs betoog aan? Van der Pol noemt de belangrijkste keuzes heel herkenbaar. "Om mijn eigen woorden aan te halen: in Tilburg zijn 25.000 nieuwe woningen nodig. Die gaan we bouwen in de bestaande stad. Dit is een eerste belangrijke keuze want we kunnen dan direct een aantal andere zaken regelen; energieneutraal bouwen, circulair bouwen, waterneutraal bouwen. Simpelweg grond onttrekken aan de natuur kan gewoon niet meer."
De wethouder wijst verder op de nieuwe aanpak van de binnenstad. Er komt weer groen in de Stationsstraat en de Willem II-straat. Er worden bomen geplant op het Koningsplein en op het nieuwe Stadsforum. "Maar het meeste werk zie je niet omdat het onder de grond gebeurd. Water laten infiltreren, water vasthouden en niet afvoeren."
Primeur
Marc Pruijn bewaart de lastigste vraag voor het laatst. Gaan we de binnenstad echt autoluw maken?
We zullen wel moeten, daar komt de reactie op neer. "De nieuwe cityring gaat terug van 18.000 naar 8.000 auto's per dag - een aanzienlijke vermindering. Daarnaast leveren 25.000 woningen veel extra inwoners op. We moeten dan echt gaan afschalen op het autogebruik anders loopt de boel vast."
Bas van der Pol besluit zowaar met een primeur. Hij denkt ook aan nieuwe verbindingen met Tilburg west. "Er wordt gestudeerd op de mogelijkheid om Spoorpark013 te verbinden met de Warande. Dit betekent nogal wat, want je moet dan tegelijk onder het spoortalud door en onder de Ringbaan West. Vandaar dat we nog studeren."
Volgend artikel: Stad=Natuur
Goedlachse Gerlagh
Zo heet?
Gelukkig hebben we het groen nog
Wethouder Bas van der Pol reageert
Verslag: Hans van den Berk
Foto's: Marieke Prins
