Schaliegas
Brabant Water Voelt Nattigheid
Tilburg staat bekend om zijn goede grondwater. Het is essentieel als drinkwater voor alle burgers. En in het verleden was het essentieel voor de vestiging van bedrijven als Fuji en Coca Cola. Het besluit van het kabinet om de proefboringen over de verkiezingen heen te tillen wekt maar weinig vertrouwen in Brabant. Het provinciebestuur verklaart zich daags na het café ook schaliegasvrij, maar moet toegeven dat men er feitelijk niet over gaat.
Duidelijk is dat de kwestie de gemoederen flink bezig houdt. Drinkwaterbedrijf Brabant Water volgt de ontwikkelingen uiteraard met argusogen. Strategisch adviseur Hans Bousema is naar Paradox gekomen om het standpunt van zijn werkgever uit te leggen.
"In principe is Brabant Water niet tegen en niet vóór schaliegaswinning," begint Bousema genuanceerd. "Wij staan voor een goede en veilige drinkwatervoorziening. Alle drinkwater in Brabant is afkomstig uit de grondwaterlaag. Het water is honderden jaren oud en we kunnen het, als we er goed mee omgaan, eeuwig winnen. Dat is een unieke rijkdom waar we trots op kunnen zijn. En daarom zijn wij uiterst voorzichtig met activiteit in de bodem."
Risico's op maaiveld
Bousema legt de bezwaren uit aan de hand van enkele plaatjes op het hagelnieuwe projectiescherm. "Traditioneel let een waterleidingbedrijf sterk op wat er op maaiveld gebeurt. Daar ontstaan al grote bezwaren tegen schaliegaswinning. Je praat over een grote industriële activiteit, waarbij sprake is van honderden of zelfs duizenden boorputten. Iets anders dus dan een incidentele jaknikker of boortoren die je nu wel ziet. Met iedere boorput komen er risico's bij op verontreiniging van de bodem en het grondwater. Dat kan gebeuren door de techniek. Maar, en dat hebben we maar al te vaak kunnen zien de laatste tijd, ook door menselijk falen.
Onder de grond wordt het verhaal nog riskanter. Bousema laat zien hoe er per boorlocatie zes gaten naar beneden worden gemaakt. Eenmaal op een diepte van vier kilometer, wijken de boren uit naar opzij. Onder enorme druk worden water en chemicaliën in het gesteente geperst - het zogeheten fraccen. De bedoeling is dat de steenlaag openbarst en zo het schaliegas prijsgeeft.
Enorme druk
"Om je een idee te geven van de druk: normaal staat er op een kraan een druk van 3 bar," zegt Bousema. "Bij het fraccen praat je over zes- tot zevenhonderd bar. Dat is enorm. Het punt is: men moet met al die hogedrukleidingen, dwars door de grondwaterlaag heen. En niemand weet wat er gebeurt als er iets mis gaat. Krijg je een lekkage, wat gebeurt er dan met het grondwater? Wat kun je dan doen?"
Hoeveel onderzoek je ook doet, niemand weet wat er gebeurt wat er gebeurt als de gebruikte chemicaliën de watervoerende grondwaterlaag vervuilen. Bousema weet niet precies wat voor stoffen er worden gebruikt. "Maar ik weet wel dat ze niet uit zichzelf afbreken en zeker niet in een week verdwenen zijn. Is het grondwater eenmaal verpest, dan is het goed verpest. Voor een enorm lange tijd en misschien wel voor altijd."
Gatenkaas
Het standpunt van Brabant Water is dat men van te voren zekerheid wil over de risico's en de beheersing daarvan. "We willen primair de ellende voorkomen. Als het misgaat met het grondwater moeten we de winput uitschakelen en ergens anders water gaan winnen. Maar hoe doe je dat als er sprake is van duizenden putten? Naar onze smaak is het cumulatief risico te groot."
Daar komt nog wat bij: het grondwater ligt goed beschermd onder een afsluitend kleipakket. Door de hoeveelheid benodigde boorgaten wordt die beschermlaag veranderd in een gatenkaas.
Bezoekers in de zaal willen weten wat voor chemicaliën er worden gebruikt, en waarvoor die nodig zijn. Hans Bousema kent de stoffen niet precies maar er bestaan hele waslijsten van. Netjes gesorteerd op giftigheid. Hij begrijpt wel waarom niet volstaan kan worden met alleen water en zand. De tunneltjes waar het mengsel zich doorheen perst, zouden dan te snel verstopt raken. Daarom moet het levend materiaal dat in de bodem zit, worden afgebroken.
Bevingen
De zaal wil weten of dit soort gaswinning ook kan leiden tot Groningse taferelen. De bodem onder het aardgas is flink ingeklonken en dat levert met grote regelmaat aardbevingen op. Krijgen we dat ook in Brabant?
Bousema haalt een rapport aan van bureau Witteveen+Bos. "Volgens de onderzoekers doet het risico van inklinking zich met schaliegaswinning niet voor. Echter je haalt wel degelijk iets weg en er worden ook grote drukken opgebouwd. Dit kan in de praktijk leiden tot trillingen. Op zich zijn die naar verwachting niet hard, 2 tot 3 op de schaal van Richter en ook vrij diep. Dat voel je normaal gesproken niet. Echter... in Brabant is wel sprake van natuurlijke breuklijnen en die staan onder spanning. Bij zo'n breuklijn kan een kleinere trilling wel een grotere beving triggeren."
Bousema is voor een voorzorgsbeginsel. "Volgens de voorstanders zou het risico van schaliegaswinning 'beheersbaar' zijn. Wat bedoel je nou precies daarmee? Wij willen weten wat dit betekent. Als een systeem kapot gaat onder de grond, wat ga je dan doen en wat kún je doen? Op die vraag hebben wij geen antwoord. De veiligheidsprocedures zijn nog niet bekend."
Trial and error
In Amerika is al lang sprake van grootschalige winning. Een bezoeker vraagt zich af of wij in Nederland nu zoveel slimmer of dommer zijn dan die Amerikanen. Waarom kan het daar wel en hier niet?
Bousema wijst op enkele verschillen. "Juridisch al: een grondeigenaar in de Verenigde Staten is ook eigenaar van alles wat in de ondergrond zit. In Nederland is dat vrijwel andersom. Grondeigenaren in Amerika zijn dus relatief vrij om delfstoffen te winnen als ze iets vinden op hun land. De staat heeft vrij weinig te vertellen."
"Daarnaast begint men gewoon met experimenteren. De methode wordt ontwikkeld aan de hand van trial and error. Ze beginnen gewoon en zien wel wat ervan komt."
Structuurvisie Ondergrond
Een bezoeker krijgt de sterke indruk dat de risico's door de minister worden gebagatelliseerd. "Vroeger mocht er níets in een waterwingebied. Men moest o zo zuinig zijn op het grondwater. En nu willen ze ineens er dwars doorheen gaan boren met tientallen pijpleidingen. Dat is raar. Het contrast vind ik te groot."
Bousema beaamt dat dit een goede vraag is. "Het Rijk is ook bezig om hier beleid op te formuleren. Er wordt gewerkt aan een structuurvisie voor de ondergrond. Tot nu toe tekenden planologen en geografen vooral lijntjes op maaiveld. Nu begint men serieus te kijken naar wat er onder zit."
Het blijkt dat Brabant input levert voor dit nieuwe project van het ministerie van Infrastructuur en Milieu: STRONG (Structuurvisie Ondergrond)
De zaal wordt allengs rumoeriger en Gert Brunink roept spontaan uit dat men bezig is ons te misleiden. "We moeten gewoon overschakelen naar duurzame energie, punt. Schaliegas hoort daar niet in thuis. Kappen daarmee!
Als het applaus is uitgedoofd vertelt ene Geert Bakker dat hijzelf in de jaren '70 gewerkt heeft bij de NAM in Slochteren. "Destijds werd bij hoog en laag ontkend dat er een risico zou zijn op verzakkingen. Shell heeft daar toen onderzoek naar gedaan. In 1972 bleek dat er wel degelijk zettingen zouden komen. Maar het rapport is toen in een la verdwenen. Het economisch belang wat te groot. Nu dreigt iets vergelijkbaars. Terwijl de boordruk bij schaliegas veel hoger is dan bij de NAM-boringen destijds."
Hans Bousema vat het nog even glashelder samen: "Brabant Water is niet tegen schaliegas meer wel heel voorzichtig. We zien onszelf als hoeder van de ondergrond. Als je grondwater goed beheert kun je het eeuwig gebruiken. Als je het verpest met calamiteiten rond schaliegas, verpest je het voor eeuwig."
En met die woorden wordt het onderwerp voorlopig afgesloten. Het publiek kan een waterflesje meenemen en vullen met schoon drinkwater. En het Milieucafé komt zeker op het schaliegas terug als er nieuws te melden valt.
Volgend artikel: Energieakkoord
Foto’s: Wendy Presser
Verslag: Hans van den Berk
