Brabantse natuur verstikt

Schade door stikstof moet gecompenseerd

Afgelopen december maakte de provincie bekend dat tientallen miljoenen euro’s klaarliggen om de Brabantse Natuur op te knappen. Dat is goed nieuws. Doel van deze kapitaalinjectie is om de schade aan te pakken die veroorzaakt wordt door stikstof. Dit stemt iets minder vrolijk. Peter Voorn, ecoloog in dienst van Natuurmonumenten, brengt het probleem in kaart. De aanpak wordt vervolgens uiteengezet door gedeputeerde Johan van den Hout en Lars Koreman, directeur Zuid van Natuurmonumenten.

Stikstof komt in de lucht vanwege auto's die uitlaatgassen uitstoten. Maar het komt ook van huishoudens, fabrieken - en in Brabant voor meer dan de helft door de veehouderij. We praten dan over mest. Tegen zoveel stikstofdepositie is de kwetsbare natuur niet opgewassen. Daarom zijn afspraken gemaakt om de schade te compenseren. Er ligt een maatregelenpakket dat in 2021 moet zijn uitgevoerd. Wat betekent het stikstofprobleem voor de Loonse en Drunense Duinen en voor de Kampina? Peter Voorn van Natuurmonumenten weet er alles van.

Peter legt uit dat de Brabantse bodem van nature arm is. Ga je daar steeds meer mest in stoppen, dan verstoort dit de natuur. De gevolgen zijn zichtbaar voor de kenners: op de hei is 80 tot 90 procent van wat je ziet pijpestro en dat is niet de bedoeling. Terreinbeheerders proberen daar wat tegen te doen maar eigenlijk is dit symptoombestrijding volgens Peter: "Wij noemen dat effectgerichte maatregelen. Het komt neer op dweilen met de kraan open; de kraan loopt en wij krijgen geld."

Verzuring
De biodiversiteit staat onder druk, legt Peter uit. "Op de Kampina broeien nog maar vier of vijf paren van de wulp, vroeger was het tien keer zoveel. En neem bijvoorbeeld het gentiaanblauwtje, een vlindersoort die zijn eitjes legt op de bloem van de gentiaan. Mieren nemen die mee in hun nest. Onder de grond komen ze uit en gaan de rupsen overwinteren. In het voorjaar verpoppen ze en dan moeten ze snel naar boven. Het probleem is dat de verhouding tussen stikstof en fosfor verstoord is geraakt en daardoor is de heide niet goed meer verteerbaar voor de rupsen." Men probeert met de hand de eitjes te verspreiden, of een beetje kalk te strooien tegen overmatige verzuring. "Maar het blijft natuurlijk lapwerk. We kunnen alleen maar hopen dat we hiermee voldoende tijd kopen totdat de stikstofkraan wordt dichtgedraaid."

Houtopslag wordt in de Loonse en Drunense duinen ook handmatig verwijderd; er horen geen dennenbomen tussen oude eiken te staan. Wat dat betreft doen schaapskudden ook goed werk. De structuur van de bodem verbetert en we zien meer jonge hei. "Bij Den Bosch zijn recent zelfs 50 vlinders geïmporteerd uit Polen." [Het pimpernelblauwtje was sinds 1970 verdwenen uit Nederland. In 1990 werd de soort geherintroduceerd in de Moerputten in Noord-Brabant, red] "Deze kolonies leven nog steeds maar het blijven lapmiddelen. Meer vlindersoorten doen het slecht, zo is het veenhooibeestje uitgestorven op de Kampina. Bij de vogels doen de graspieper en de tapuit het slecht. Sprinkhanen eveneens – eigenlijk hebben alle soorten die op of in de bodem leven het moeilijk."

Plaggen
Peter Voorn somt meer maatregelen op. Naast schapenbegrazing worden oevers van vennen hersteld. Stuifzand idem dito. Plaggen –het afgraven van de te rijke toplaag in de bodem- wordt regelmatig toegepast maar je kunt niet blijven plaggen. "Eikensterfte is een complex probleem. Deze bomen hebben 100 jaar last gehad van verzuring door zwaveldamp. De laatste decennia is het zwavel wel uit de brandstof verdwenen, maar daarmee is het probleem niet opgelost! Door de landbouw komt nog steeds stikstof in de bodem. Het effect is dat alle kalk en mineralen naar beneden spoelen. Eiken lijden daardoor vitaminegebrek." Bij de Strabrechtse heide wordt nu zelfs met helikopters speciaal kalkrijk steenmeel uitgestrooid, afkomstig uit Duitse groeven. Maar de kraan die moet dus dicht, wil Peter maar zeggen.

Een bezoeker begrijpt het punt maar vraagt zich af of er nu ook iets aan de oorzaken wordt gedaan. Dit vormt het perfecte bruggetje naar het tweede deel van het onderwerp.

Volgend artikel: Nieuwe natuur in Brabant