Milieucafe Tilburg

Oud-raadslid en prominent SP-er Tiny Kox is naast Tilburger ook een invloedrijk politicus. Hij is voorzitter van de Eerste Kamer-fractie en als zodanig lid van het landelijk partijbestuur. Tiny was ook meermalen te gast in het Milieucafé. Soms sprak hij een hilarische column uit, waarin hij bekende heimelijk wel naar de maan te willen reizen maar ondertussen als treinforens dagelijks veel grotere gevaren moest trotseren. Maar in het Milieucafé maakte hij op 25 maart 2010 indruk met een onderwerp over asbest en de schade die deze sluipmoordenaar veroorzaakt. Vanavond is hij terug als gastcolumnist. Veel blijkt er nog niet veranderd. Tiny draagt zijn tekst voor met merkbare emotie in zijn stem. Dit blijkt te maken te hebben met een recent sterfgeval. Door asbest.

2.768 namen

Over een paar dagen is het één jaar geleden dat in een rechtbank in Turijn door rechter Giuseppe Casalbore, 2.768 namen werden voorgelezen. Namen van arbeiders die gewerkt hadden voor de Italiaanse vestigingen van asbestbedrijf Eternit - en die inmiddels overleden waren aan asbestkanker. Vijftienhonderd mensen woonden het proces bij, dat wereldwijd werd gevolgd. Twee mensen waren er niet: de Zwitser Stephan Schmidheiny en de Belg Louis de Cartier. Allebei groot en rijk geworden als grootaandeelhouder in de asbest - en op 12 februari vorig jaar allebei veroordeeld tot een gevangenisstraf van niet minder dan 16 jaar en honderd miljoen euro schadevergoeding aan de nabestaanden van de 2.768 slachtoffers. Schmidheiny en de Cartier werden in het Grote Asbest Proces van Turijn veroordeeld vanwege het veroorzaken van een mondiale ramp en het structureel verzaken van hun verantwoordelijkheid voor hun werknemers: het decennia lang produceren van asbest, in de wetenschap dat zij die ermee werkten een sterk verhoogde kans hadden om aan asbestkanker te overlijden.

Ook bij ons zou in een rechtbank zo'n namenlijst voorgelezen kunnen worden. Gemakkelijk. Verhoudingsgewijs staat Nederland namelijk in de Top-5 van mesothelioomslachtoffers, zoals asbestkanker duur en dodelijk heet. Mensen die bij Eternit werkten, in Goor en Harderwijk, of bij Nefabas in Oosterhout. Werknemers op scheepswerven, automonteurs, bouwvakkers, timmerlui. Asbest kon je zowat overal wel gebruiken en dat gebeurde decennia lang. Daarom zijn er ook zoveel slachtoffers gevallen.

Tel maar mee: rond 1970 overleden er jaarlijks zo'n 70 mensen aan asbestkanker, rond 1990 270, rond 2000 390, nu zo'n 500 per jaar. Duizenden, duizenden doden, kerkhoven vol - en het einde is nog lang niet in zicht, hoewel asbestproductie- en verwerking sinds begin jaren '90 bij ons verboden is. De incubatietijd van deze dodelijke ziekte is lang, heel lang. Asbest is een sluipmoordenaar, die zich doorgaans meldt op een moment datje hem niet meer verwachtte. Dat geldt voor arbeiders die al bijna vergeten zijn dat ze ooit met het spul moesten werken. Voor hun vrouwen, die vroeger hun overalls klopten en wasten, hun kinderen, die op het met asbestafval verharde erf speelden, postbodes die erover fietsten, bouwvakkers die er onbeschroomd de zaag en de boor inzetten om passtukken te maken en golfplaten te monteren. En het geldt voor mensen die er nooit bij stilstonden ook maar iets met asbest te maken te hebben gehad.

Er komt er in onze samenleving nog een enorme hoeveelheid asbest voor. Als isolatiemateriaal en vloerbedekking in huizen, scholen, bedrijven en kantoren bijvoorbeeld. Verstopt, verborgen, maar soms komt het vrij. Als er gebouwd of gesloopt wordt of iets in de brand vliegt. Dan wordt er asbestalarm geslagen, verschijnen er mannen in witte pakken die met rood-wit lint de omgeving afzetten en zoeken naar asbestrestanten. Zoals gisteren nog aan de Piushaven. Maar dan heeft asbest vaak al zijn sluipmoordenaarswerk gedaan. Onverbiddelijk. Er is geen medicijn tegen gewassen. Je gaat onherroepelijk dood. Zolang we het asbest niet opruimen, zal het zich melden, en mensen vermoorden. Stiekem en trefzeker.

Eind jaren '80 werd ik betrokken bij dit meest dodelijke milieuschandaal dat Nederland ooit kende. Ik ben er nog steeds zijdelings mee bezig, nu als Kamerlid. Maar het echte werk wordt verricht door het moedigste actiecomité waar ik ooit mee heb mogen werken. Het Comité Asbestslachtoffers, doorgaans nabestaanden van mensen die overleden doordat ze op enig moment de pech hadden met asbest te worden besmet. Het comité bestaat al twintig jaar en trekt nog steeds vastberaden ten strijde om slachtoffers te helpen, nieuwe slachtoffers te vermijden - en om de daders aansprakelijk te stellen voor de gruwelijke dingen die zij op hun kerfstok hebben.

Duizenden doden, hier bij ons, in dit hoogontwikkelde en superrijke land, stel het je eens voor. Onnodige doden, als de verantwoordelijken niet decennia lang geld boven gezondheid hadden gesteld en verschillende overheden niet weggekeken hadden. Vreemd genoeg is er bij ons nog geen namenlijst van slachtoffers voorgelezen in een gerechtszaal. Bij ons is nog niemand strafrechtelijk aangesproken voor al die doden. Maar wellicht gaat dat binnenkort nu wel gebeuren.

Mijn collega in de Eerste Kamer Bob Ruers, die al jarenlang, nu samen met onder anderen Jean-Louis van Os, het ene na het andere asbestslachtoffer in de rechtszaal bijstaat om in ieder geval schadevergoeding te krijgen, is druk doende om het Openbaar Ministerie bij ons tot een strafzaak te verleiden. De daders zijn er nog, liggen nog niet -zoals hun slachtoffers- op het kerkhof. Veel slachtoffers en hun nabestaanden willen dat er recht wordt gedaan en dat ook in Nederland de daders strafrechtelijk ter verantwoording worden geroepen. Eenvoudig is het niet, maar noodzakelijk is het wel om het rechtsgevoel te herstellen - en ook om de positie van slachtoffers in civiele procedures sterker te maken.

Stephan Schmidheiny en Louis de Cartier zijn miljardair. Ze doen inmiddels mooie dingen in hun leven. Schmidheiny is bekend filantroop en maakte een nieuwe carrière als voorman van de Alliantie voor mondiale duurzaamheid. Hij stond laatst nog in het rijkeluisblad Forbes, vanwege zijn goede daden. Louis de Cartier slijt hier wat verderop over de grens, in Arendonk, in rust en rijkdom zijn laatste jaren - hij is over de 90. Volgens zijn familie heeft hij nauwelijks weet dat hij voor een verblijf van 16 jaar in Italië is besteld door rechter Casalbore. Toch zal het ervan komen, als het vonnis in hoger beroep bevestigd wordt. Zover is het nog niet - en de veroordeelden zijn machtige mensen. Hun advocaten dreigen openlijk dat als het vonnis bekrachtigd wordt, en grootaandeelhouders dus ook strafrechtelijk aansprakelijk kunnen worden gehouden voor dingen die in bedrijfsvestigingen gebeuren, dit ernstige negatieve gevolgen zal hebben voor investeringen in Italië. Hopelijk laten hogere rechters zich door dat lage dreigement niet afschrikken.

Tot slot. Denk niet dat dit een kort cursusje terugblikken is op wat er vroeger fout ging. In 1950 werd er wereldwijd 1,2 miljoen ton asbest geproduceerd, voornamelijk in de rijke industrielanden, zoals het onze. Vandaag de dag wordt er -ondanks een vrijwel algemeen productieverbod in Europa en Noord-Amerika- jaarlijks 2 miljoen ton asbest geproduceerd. Vooral in China, India en Vietnam, de huidige werkplaatsen van de wereld, waar in een omgeving vol asbest door Chinese, Indiase en Vietnamese werknemers van alles en nog wat wordt gemaakt voor onze consumptiemarkten. Het meest dodelijke milieuschandaal is dus lang niet voorbij, het is, beter gezegd, eigenlijk maar pas begonnen. Alleen vallen de doden in de toekomst vooral aan de andere kant van de planeet.

Tja - je kunt je toch niet overal druk over maken, of wel soms?

Volgend artikel: Een energierekening van niks