Warmtenet: handig maar wat stop je erin

Stadsverwarming moet flexibeler worden

Nederland moet van het gas af maar de vraag is hoe. In een eerder café gingen we in op de warmtepomp. Dit keer komt gastredacteur Lucia Kleinegris uitleggen hoe het warmtenet werkt. Tilburgers zijn er best goed mee bekend want grote delen van de stad zijn aangesloten op stadswarmte. We zijn benieuwd hoe dit systeem bevalt, en in hoeverre het te verduurzamen valt. Tot nu toe wordt immers vooral gebruik gemaakt van restwarmte van de Amercentrale in Geertruidenberg – en die wordt grotendeels fossiel gestookt.

Lucia ('gekleed in een circulair jurkje') vertelt dat een warmtepomp een individueel toestel is, net als een boiler of een cv-ketel. Dat wil zeggen: in een warmtepomp stop je elektriciteit en er komt warmte uit. Bij een cv gaat er gas naar binnen, en komt er ook warmte uit. Bij een warmtenet werkt het anders: er komt direct warmte de woning binnen.

"De leidingen van een warmtenet zijn buitengewoon goed geïsoleerd," legt Lucia uit. "In de woning wordt de warmte afgegeven via een warmtewisselaar."

Stoomturbines werken elektriciteit op. Ze worden gestookt met steenkool maar bijstoken is mogelijk met gas of met houtsnippers. Bij dit proces komt veel restwarmte vrij. Vroeger werd dit letterlijk als afvalwarmte in de Amer gegooid. Dat is natuurlijk niet goed voor het milieu. Daarom is in de jaren '70 besloten om deze warmte door te leiden naar steden in de omgeving. De leiding wordt gevoed met warmte van 110 graden Celsius, in de zomer is de temperatuur wat lager, 90 graden. Wonderlijk genoeg koelt het water in de leidingen naar Breda en Tilburg maar een enkel graadje af. Het water wordt in de wijken verder verspreid via een netwerk van leidingen. Daar treedt wel wat meer warmteverlies op. Uiteindelijk komt het bij de voordeur de woning binnen, en werkt het verder als bij een centrale verwarming.

Vraag is hoe de stadsverwarming in Tilburg bevalt. Er is veel gedoe geweest over de kosten die in rekening werden gebracht, maar daar gaat het vanavond niet over. Aldo de Moor woont sinds twee jaar in de Cypresstraat en is zeer te spreken over de stadswarmte. "Ik was gewend aan centrale verwarming en zag het warmtenet aanvankelijk als een minpunt. Maar nu ben ik er heel tevreden mee. De kosten vallen ook alleszins mee."

Duurzaam
Lucia legt uit dat voor de kosten van energie, het 'niet meer dan anders' principe wordt gehanteerd. Stadswarmte mag met andere woorden niet duurder uitvallen dan in een gasgestookte woning. Mensen zouden in beginsel hun woning kunnen afkoppelen van het net, maar de vraag is hoe. Een warmtepomp is de meest voor de hand liggende optie.

Een lastige vraag is hoe duurzaam stadswarmte is. Uiteraard is hergebruik van restwarmte beter dan het weggooien ervan. Het rendementsverlies onderweg is een beetje jammer maar niet een echt probleem. De crux is dat zolang de warmte opgewekt wordt in kolencentrales, we geen duurzame oplossing hebben. Hetzelfde geldt voor aardgas.

"De minister heeft gezegd dat de Amercentrale dicht gaat," legt Lucia uit. "Maar vermoedelijk realiseerde hij zich niet dat er hele woonwijken aan hangen. Er zijn alternatieve opties maar op kleinere schaal. Zo dient de restwarmte van papierfabriek Sappi in Maastricht om het stadhuis en een winkelcentrum mee te verwarmen."

Als het gaat over praktische toepassing van het warmtenet moet je bij Job van den Berg zijn. Hij werkt bij Royal HaskoningDHV en is ingehuurd om mee te helpen bij de verduurzaming van de Amercentrale. Hij ziet zichzelf vooral als een deskundige in samenwerking: in de praktijk heeft hij te maken met 16 partijen waaronder de provincie. "Het is hard nodig om nu goed na te denken over alternatieven voor aardgas," verklaart Job met gevoel voor understatement.

"Duidelijk is nu al dat we decentrale bronnen moeten gaan ontwikkelen. Aardwarmte hoort zeker daarbij. Tilburg is bezig met de voorbereiding van een project en is op zoek naar een mogelijke bron. Geothermie is te vinden als je 2 tot 4 kilometer diep in de ondergrond boort."
[Eenvoudig is dit overigens niet; in Helmond bleek het recent geen optie en in Noord-Limburg zijn twee grote aardwarmteprojecten stilgelegd omdat er mogelijk risico bestaat op aardbevingen, red]

Een andere bron is biomassa; Staatsbosbeheer levert bijvoorbeeld veel houtsnippers aan de centrales. "Over een jaar of twintig zouden de bestaande warmtenetten omgebouwd kunnen zijn," schat Job. "Wellicht dat dan meer wijken kunnen aanhaken. Er is nog steeds veel winst te boeken door woningen beter te isoleren. De gemeente Tilburg gaat komend jaar wijkenergieplannen maken. Je kunt op voorhand stellen: waar nu een warmtenet is, of in de buurt ligt, is het aantrekkelijk om daarop meer woningen aan te sluiten."

Slimme cascades
Een warmtenet kan financieel aantrekkelijk zijn, weet Lucia Kleinegris. Aan een warmtepomp is men al gauw 15 tot 25 duizend euro kwijt omdat de woning geschikt moet worden gemaakt voor lage temperatuur verwarming. Ook de isolatie moet worden verbeterd. Een woning geschikt maken voor het warmtenet is voordeliger. Je praat over een investering van 8 tot 10.000 euro, plus 3 a 5.000 euro aan isolatie. Als er al een warmtenet ligt, kan dit worden uitgebreid tegen bescheiden kosten.

Daar komt nog bij dat ook warmtenetten kunnen werken op lage temperatuur. De resttemperatuur van een flat kan zo weer worden hergebruikt! Bij de flat komt het water op 90 graden binnen en het gaat er met 70 graden weer uit. "Vervolgens kun je een cascade maken waarbij water van 70 graden naar binnen gaat, en er met 40 graden weer uit komt," aldus Lucia. "Dit water kan op zijn beurt weer dienen als ondersteunende input voor een warmtepomp. Met zo'n cascadetechniek ben je slim bezig."

Aan Job van den Berg de vraag wanneer de Amercentrale echt dicht gaat. Het wetsvoorstel mikt op 2025. "Dit jaartal staat tenzij de centrale tegen die tijd is omgeschakeld op een andere brandstof die hem weer inzetbaar maakt." Van den Berg zou graag zien dat Tilburg en Oosterhout een been bijtrekken om stadswarmte te promoten. "Mensen hebben behoefte aan inzicht en overzicht. Dus moet je burgers voorlichten. Daarnaast kunnen gemeenten nu al investeren om warmtenetten slimmer te maken."

Lucia heeft ook nog wel een punt voor de wethouder. "Zorg inderdaad voor goede voorlichting aan mensen. En zorg daarnaast vooral voor goede financiële arrangementen, zodat het allemaal betaalbaar blijft voor consumenten. Voor je het weet krijg je anders een discussie van 'Blijf van ons gas af'. Die zal veel gaan lijken op de zwarte pietendiscussie."

De Nederlandse vraag bij uitstek blijft: kunnen de mensen de energietransitie betalen. Warmtepompen zijn immers duur. Voor het warmtenet is het perspectief gunstiger: als het er al ligt, worden investeringen betaald door de beheerder. De gebruiker betaalt gewoon een bijdrage.

Een gast uit de zaal vraagt hoe het zit met de randvoorwaarden. Voor warmtepompen met vloerverwarming is het nodig dat de temperaturen in een woning niet te veel schommelen. Geldt dit voor het warmtenet ook? Is het systeem elastisch genoeg?

Lucia verheldert dat er in de zomer inderdaad weinig mogelijkheid is voor de afgifte van restwarmte – er wordt immers minder gestookt. Van de andere kant moet tijdens de koudste dagen van de winter soms met aardgas worden bijgestookt. "Geothermie alleen kan nooit het hele spectrum afdekken, je hebt verschillende bronnen nodig." Waarom Job van den Berg afsluit: "Daarom werken we dus ook samen, om de gewenste optimalisatie te regelen."

Volgend artikel: Nieuwe wethouder