Even onbekend als belangrijk
Waterschapsverkiezingen op 15 maart
Op 15 maart zijn er weer verkiezingen. Voor de provinciebesturen, en die zijn weer bepalend voor de samenstelling van de Eerste Kamer. Sinds de coalitie zijn meerderheid daar verloren heeft, heeft de senaat meer politiek gewicht gekregen. Veel minder aandacht krijgen de gelijktijdige verkiezingen voor de waterschappen. Historisch gesproken horen ze tot de oudste democratische bestuursorganen van West-Europa. Ze houden zich bezig met het waterbeheer: zorgen voor droge voeten, zorgen voor schoon drink- en oppervlaktewater en voor een gezonde natuur. Hun werkgebied valt samen met het stroomgebied van rivieren.
Tilburg valt in het gebied van twee waterschappen; het grootste deel van de stad valt onder waterschap De Dommel, terwijl in het westen van de stad Brabantse Delta actief is. Van beide is een vertegenwoordiger naar Paradox gekomen. Alwijn ten Cate, lid van het dagelijks bestuur van Brabantse Delta voor het CDA. En goede bekende Veerle Slegers, algemeen bestuurslid bij De Dommel voor de partij Water Natuurlijk.
Presentator Frans Post vraagt aan de zaal wie weet bij welk waterschap hij of zij zit. Dit behoort niet bepaald tot de parate kennis. Nog sterker blijkt dit uit een filmpje gemaakt door Omroep Tilburg. Veel verder dan 'Brabant Water' (het productiebedrijf voor drinkwater) komen de meeste passanten niet. ("Ik weet dat het in een rivier ligt. En je kan er vissen vangen.")
Alwijn ten Cate reageert op de amusante impressie. "Waterschappen zijn de meest onbekende overheid, dat klopt. Het heeft er misschien ook mee te maken dat wij ons werk redelijk goed doen. Waterschappen zorgen voor de droge voeten, voor de waterzuivering, en voor waterveiligheid. Eigenlijk wordt dit soort zaken al sinds 1600 goed geregeld in Nederland. Mensen zijn pas mee bezig als dingen helemaal misgaan."
Veerle Slegers vindt het beeld pijnlijk herkenbaar. Sterker nog: tien jaar geleden zou haar eigen reactie niet veel anders zijn geweest. "Tegelijkertijd is een waterschap niet zomaar een bedrijf. Wij hebben een parlement omdat wij belasting heffen - daarom zijn er ook verkiezingen nodig. Welke kant moet het op met het waterschap? Die vraag is onontkoombaar geworden in het licht van verdroging, overstromingsgevaar en klimaatverandering. Zelf leg ik overal uit wat het waterschap allemaal doet. En als mensen dat eenmaal begrijpen, besluiten ze toch maar te gaan stemmen."
De cijfers lijken Veerle gelijk te geven; in 2019 ging 46,7% van de mensen stemmen voor beide waterschappen, 8% meer dan in 2015. Tegelijk moeten we constateren dat de traditionele opkomstbevorderende middelen onvoldoende werken.
Schoon en natuurlijk
In de dertig jaar dat het Milieucafé bestaat is het nu de zevende keer dat we aandacht vragen voor de rol van waterschappen. Vraag is of dit iets geholpen heeft bij de aanpak van verdroging, verzuring, vergiftiging en de afname van de biodiversiteit... De natuurorganisaties klagen steen en been over de kwaliteit van de natuur. Zelfs de landbouwsector begint nu te mopperen.
De Europese Kaderrichtlijn water stelt een duidelijke deadline: in 2027 moeten al onze wateren schoon, veilig en natuurlijk zijn. Gaat dit lukken? Niet volledig, en dat staat ook zwart op wit. Het Brabants Dagblad schreef eind 2021 al dat tussen 2016 en 2019, slechts 10 tot 18 procent van het water, biologisch gesproken 'goed' scoorde voor de Kaderrichtlijn Water. "Overwegend scoort de biologische toestand van de KRW-waterlichamen voor de waterkwaliteit in het gebied van Brabantse Delta ontoereikend tot matig. 100% KRW-doelbereik in 2027 is echter niet waarschijnlijk." En bij De Dommel is de situatie niet anders.
Ten Cate wijst erop dat dit ambitieuze doelstellingen zijn. Zonder bredere medewerking uit de hele samenleving gaat dit soort ambities niet werken. Het rendement van zuiveringsinstallaties bijvoorbeeld is nu 85 procent. "Wil je dit naar 100 procent gaan brengen dan vergt dat hele forse investeringen. Je bent ook afhankelijk van de omgeving. In Vlaanderen wordt nog ongezuiverd geloosd en daar heeft West-Brabant last van."
Slegers beaamt dat De Dommel 2027 ook niet gaat halen. Zij beschouwt waterzuivering als een 'end of pipe' oplossing. "Je zult altijd moeten dweilen maar je moet vooral ook de kraan dicht gaan draaien. Water Natuurlijk pleit er al jaren voor dat grote industriële en agrarische bedrijven, stoppen met het lozen van meststoffen en reststoffen in de buitengebieden. Maar snel gebeurt dit niet; je praat over een gegroeide praktijk van jaren. De afgelopen vier jaar begint het bewustzijn wel te kantelen. Politiek blijft het echter moeilijk liggen want niet iedereen wil de goede kant op."
Crisis
Frans Post ziet een parallel met de stikstofcrisis die Brabant op slot heeft gezet. Gaat dit over vier jaar ook niet gebeuren met het water? Alwijn ten Cate beaamt dat het risico bestaat. Hij heeft zijn hoop gevestigd op de "woest aantrekkelijke" regelingen waarmee probleemgevallen kunnen worden opgelost zodat natuurherstel mogelijk wordt.
Een ander thema. Vorig jaar april was het, net als dit voorjaar, overal zeiknat en de waterschappen voerden al dat water ijverig af naar zee. Twee maanden klaagde iedereen over de droogte. Dit scenario gaat zich dit jaar herhalen en de grootste verliezer blijft de natuur. Hoe kan dat?
Veerle Slegers legt uit dat Nederland altijd veel wateroverlast heeft gehad. Daarom is het gebouwde watersysteem altijd gericht geweest op 'afvoeren'. Het is ingewikkeld om zo'n gegroeid systeem in korte tijd om te bouwen tot 'vasthouden'. "Maar het moet wel en daarom worden ook overal kleine stuwen gebouwd. De grondwatervoorraad in het gebied van de Dommel is nog steeds uitgeput dus we moeten nog steeds alles vasthouden wat we kunnen vasthouden."
Aan goede bedoelingen geen gebrek maar de werkelijkheid is ontnuchterend. Onderzoeksinstituut Deltares kwam in 2020 met een rapport over het alarmerende watertekort voor de natuur. Er valt genoeg water maar 80% gaat direct naar zee; en nog steeds wordt teveel grondwater gewonnen voor drinkwater, industrie en landbouw.
Ten Cate wijt dit mede aan klimaatverandering: er valt tegenwoordig veel meer water in korte tijd. En ook de droogteperioden worden langer. Als bestuurder sta je voor een taak: "Je kunt niet alle water vasthouden als woningen beginnen onder te lopen." Slegers ziet veel belangenpolitiek. "Grote agrarische partijen in de parlementen eisen nog steeds dat het grondwaterpeil zo laag mogelijk blijft. Grote boeren onttrekken veel grondwater. De kwaliteit van de bodem is ook slecht, waardoor minder water opgenomen kan worden. De boerenbelangen wegen nog steeds het zwaarst in de waterschapsbesturen."
Toekomst
Toch zijn er wel zaken aan het schuiven in waterschapsland. Veerle Slegers meldt dat afgelopen december, de zogeheten geborgde zetels ('vaste stoelen') voor de industrie zijn afgeschaft. "Het voorstel van GroenLinks en D66 was om alle vaste stoelen af te schaffen maar dit heeft het niet gered. Wel dit compromis. Op dezelfde manier is het ook niet meer gegarandeerd dat een geborgde zetel, zitting krijgt in het dagelijks bestuur. Kortom: het gaat de goede kant op maar we zijn er nog niet."
Er blijft werk aan de winkel. Alwijn ten Cate benadrukt dat de consumptie van drinkwater stevig terug moet: bijvoorbeeld via hergebruik van regenwater in het toilet. "In Vlaanderen is men al circulair bezig: het gemiddeld gebruik van drinkwater is daar 89 liter per persoon per dag. Nederland heeft met 130 liter per dag nog een lange weg te gaan."
Wat gaat Tilburg merken als in de verre toekomst, de Kaderrichtlijn Water is ingevoerd? Alwijn ten Cate voorziet dat de situatie beter wordt voor de gezondheid, beter voor de dieren, en voor de natuur in het buitengebied. En de voedselproductie in het buitengebied verbetert ook: "Als er schoon water uit Tilburg komt, kan dit zonder bezwaar weer worden gebruikt in Loon op Zand."
Met de kanttekening uit het publiek dat een droge wc helemaal niet meer hoeft te worden doorgespoeld is het waterschapsitem afgerond.
Volgend artikel: Activisme in tijden van polarisatie
Alwijn ten Cate
Veerle Slegers
Foto's: Wendy Presser
Verslag: Hans van den Berk
