2010

'Economie vergroent ondanks Den Haag'

Wouter van Dieren is misschien wel Nederlands bekendste milieubeschermer. Sinds de jaren 70 maakt hij deel uit van de Club van Rome en stond mede aan de wieg van de Vereniging Milieudefensie, anno 2010 één van de grootste milieuorganisaties van Nederland. In 1985 richtte hij zijn eigen adviesbedrijf op: het Instituut voor Milieu- en Systeemanalyse. IMSA is een onafhankelijke denktank die vraagstukken op het gebied van duurzaamheid en innovatie te lijf gaat.

Van Dieren pakt als vanzelfsprekend de groene microfoon van de statafel. "Vermoedelijk had ik wel de verkeerde komkommer gekozen als ik had meegeproefd," grinnikt hij. Hij neemt meteen de regie bij de eerste vraag: Wat staat ons te wachten als we niet omschakelen. "Weten de mensen dan wel wat we in 1972 hebben voorspeld?" luidt zijn wedervraag. In de zaal gaat welgeteld één hand omhoog. Dus neemt Van Dieren het publiek even mee om vervolgens een stortvloed aan inspirerende ideeën over het publiek uit te storten.

De Club van Rome werd opgericht in 1968. Betrokken waren vooraanstaande mensen uit de wetenschap, het bedrijfsleven, overheid en diplomatie die zich zorgen maakten over de toekomst van de mensheid en de wereld. Met behulp van geavanceerde computermodellen liet men supercomputers -toen hypermodern- toekomstscenario's doorrekenen. Hoe gaat het straks met grondstoffen, milieu, bevolking, voedselproductie en energie?

De uitkomst was onheilspellend, vertelt Van Dieren. "Als we niets doen maakt het patroon van voortgaande groei dat het systeem krakend tot stilstand komt. Grondstoffen raken op en de wereld wordt onleefbaar. De wereldbevolking neemt af van 6-7 miljard naar 1 a 2 miljard. " Het rapport Grenzen aan de Groei verscheen in 1972 en sloeg in als een bom, geholpen door de oliecrisis van 1973. In meer dan 50 vertalingen zijn er 13 miljoen exemplaren van verkocht.

Op de vraag of die voorspellingen van 40 jaar geleden nog wel kloppen reageert Van Dieren zelfverzekerd: "We liggen nog steeds op schema. Maar de mensen willen er niet echt aan. De stemming is een beetje zoals de Engelsen zeggen: We will go under anyway so let's do it in style." Dat de olie en het gas opraken acht Van Dieren niet eens zo'n groot probleem. "Er is energie genoeg. De zon is een gigantische fusiereactor. Als we 1 procent aftappen van wat de zon over de aarde uitstraalt hebben we voor eeuwig genoeg energie. Nederland maakt alleen precies de verkeerde keuzes, voor kerncentrales en kolencentrales."

Kunstmest
Wouter van DierenVan Dieren maakt zich meer zorgen over de milieuvervuiling, met name de klimaatverandering is actueel. En hij komt met een veel minder bekend probleem: meststoffen. "Het fosfaat is bijna op. Het is het belangrijkste bestanddeel van kunstmest; zonder fosfaat kun je met stikstof niets beginnen. Er zijn maar een paar bronnen voor deze grondstof. Het is vooral afkomstig van mijnen uit Afrika, meestal Marokko. We weten dat die voorraden zo langzamerhand opraken. Zonder fosfaat geen landbouw, maar het wordt niet teruggewonnen. Vrijwel alles spoelt uiteindelijk door de riolering in zee."

Is dat niet weer een nieuw onheilsscenario? Presentator Frans Post wijst op de wijdverbreide skepsis, hebben mensen daarom niet hun buik vol van milieu? Van Dieren is niet onder de indruk. In de jaren 70 was er helemaal niets, vertelt hij. "Wij begonnen op totaal maagdelijk terrein. Sindsdien is in dertig jaar toch ongelooflijk veel bereikt. Wetgeving, regelgeving, technologische vernieuwingen. Een auto verbruikt nu een kwart van zijn voorganger uit 1972. De makke is alleen dat er tien keer zoveel van rondrijden. Maar stel je eens voor dat er niets gebeurd was..."

De éminence grise wijst erop dat milieurampen helpen bij de bewustwording. Zie de oliecrisis van 1973 en de kernramp in Tschernobyl (1986). Maar hij ziet ook een golfbeweging en soms gaat die dus naar beneden. Hij blijft optimist: voor Van Dieren is het glas nu half vol. Wat de vraag oproept wie de golf weer opwaarts moet richten. Het maakt niet uit, beweert hij. Bevolkingsgroepen verschillen sterk maar iedereen zal uiteindelijk zijn bijdrage leveren, in meer of mindere mate. Milieu is geen zaak meer van kunstenaars en alternatieven: het bedrijfsleven werkt nadrukkelijk mee. Laatst kwam het VNO met een nota waarvan Philips zei: geachte ondernemersvereniging, wij zijn al veel verder dan uw nota. Dus die gaan wij niet behandelen. Zo loopt ook de wetgeving voor energie hopeloos achter. Idem dito de landbouwregelgeving. "Den Haag is wel nerveus," weet Van Dieren. "11-11 komt de Dag van de Duurzaamheid en dat is geen carnaval. Talloze mensen, jongere managers uit het bedrijfsleven, zijn bezig met een enorme vernieuwingsslag. Philips heeft zich op de LED's gestort. Zo zijn er honderden bedrijven in de hele wereld. Nederland zal proberen achterop te blijven maar Den Haag zal daar de kans niet voor krijgen."

Van Dieren komt nu echt op dreef: "Er staat een muur om de politiek. Het Binnenhofgedoe lijkt wel geregisseerd door Endemol. Ik hoor ook te veel zachte g's. Maar Den Haag is niet zo interessant. Zelfs GroenLinks is vooral links en niet zozeer groen. De huidige politici kunnen een hoop tegenhouden maar maatschappelijk is een tegenbeweging gaande. Maar zoals Jan Terlouw zegt: de maatschappij gaat uit zichzelf door de bocht. Zo is het."

De uitvinder van het win-win model wijst op de Waddenzee. Garnalenvissers en Greenpeace hadden eerst ruzie, nu werken ze samen om de 'onzin uit Brussel' te bestrijden. Talloze donateurs maken de milieubeweging tot een enorme machtsfactor. De beweging zelf is zich aan het vernieuwen, de oude garde raakt buitenspel. Van Dieren kent die oude garde goed. "Eigenlijk zijn dat conservatievelingen met hele negatieve dromen. Het instituut De Kleine Aarde had zichzelf overleefd. Maar nu zitten er nieuwe mensen die hetzelfde nastreven, maar dan professioneel en marktgericht. Die beweging hadden we vroeger niet gezien."

New Green Deal
New Green Deal - de financiële crisis voorbijHeeft Wouter van Dieren nog een advies? Wat moeten we nalaten, wat werkt zeker niet? Het antwoordt komt direct: "Straffen van consumenten heeft geen zin. De consument zal alleen omgaan als hij beloond wordt. Wat wel goed werkt zijn internationale verdragen als de Habitatrichtlijn; nationale wetgeving en fiscale vergroening. De BPM, de katalysator zijn echte success-stories. Uitgevonden door VVD-ministers overigens."

De optimist Van Dieren ziet de huidige crisis als een kans op innovatie en verduurzaming. Recent publiceerde hij daarover het boek New Green Deal - De Financiële Crisis Voorbij. Is die kans benut? De economie krabbelt overeind maar van verduurzaming merken we nog niet veel. "Dat lijkt maar zo," riposteert Van Dieren. "Maar kijk eens over de grens. Duitsland promoot zonne-energie en investeert in windenergie. Groene stroom voorziet voor 17 procent in de basisbehoefte tegen maar 1,5 procent in Nederland. Duitsland heeft afgelopen juni 10.000 Megawatt aan zonnestroom geproduceerd. Bij elkaar meer dan de gezamenlijke productie van kerncentrales die Angela Merkel wil openhouden! En dat alles is binnen 5 jaar gerealiseerd, met de creatie van 50.000 banen. Het kán dus gewoon, als de politieke wil er is."

Van Dieren heeft een dikke huid gekregen in veertig jaar beleidsbeïnvloeding. "We zijn gewend dat niemand luistert, daar word ik niet treurig van. Den Haag zal afbranden als Troje. Als je in Korea kijkt: 85 miljard investering in een snelle transitie. De Chinese economie is over een paar jaar groener dan de Amerikaanse. China ontwikkelt zich razendsnel. Ze bouwen elke week een schonere kolencentrale en slaan ook CO2 op. Opslag, negatieve emissie, is een onvermijdelijk scenario maar in Nederland stuit dat dan op een gemeenteraadje. Onze ministers zullen daartoe veel vaker de wettelijke aanwijzingsbevoegdheid moeten gaan gebruiken."

Verder blijken investeerders zeer geïnteresseerd. "Op dit moment wordt 4.600 miljard in de groene sector gestoken. Dat is wel degelijk een nieuw patroon, of de banken nou bonussen geven of niet. Er zijn op dit moment zelfs te weinig groene projecten voor het investeringsaanbod!" Zo worden er grote investeringen gedaan in zonnecentrales in de woestijn.

Brabant en Tilburg
Van Dieren kent Brabant, hij woonde 20 jaar in Eindhoven ('erg lelijk'). Wat zou er volgens hem in Brabant moeten gebeuren? Na een komische uitleg over het concept duurzaam roken (de ene sigaret aansteken met de andere; dit spaart lucifers en dus populierenbossen) blijkt het ook hier een kwestie van gebrek aan visie en moed. "Brainport Eindhoven is bakermat van geweldige ideeën maar investeerders pikken de innovaties niet op. Vijf jaar geleden is een fotovoltaïsch folie ontwikkeld met een tienmaal hoger rendement. Er was geen investeerder voor te vinden. Dat moet anders."

Ook in Tilburg is veel mogelijk voor wie het wil zien. Een stad van 200.000 inwoners kan netto 25 Megawatt aan elektriciteit produceren. Dan moet je een intelligent net bouwen met fotocellen gekoppeld aan de accu's van de aanwezige auto's. Je stuit hier ook snel op waterlagen met een temperatuur van 15 tot 16 graden. Voldoende voor verwarming en koeling. Ook een gemeentelijk energiebedrijf is nuttig en goed voor de lokale werkgelegenheid. En de gemiddelde stad vertoont meer biodiversiteit dan het nabijgelegen bos."

Volgens Wouter van Dieren hebben we een buitengewoon domme energiepolitiek achter de rug. Met de verkoop van Nuon en Essent is een puinhoop gecreëerd die lokaal moet worden afgestraft met kleinschalige initiatieven. Nog een quick win: Je kunt zó 10 procent energie besparen door overal de CV goed af te stellen. Hij concludeert dat de fout altijd in het leiderschap zit. "Zoek een goede ondernemer, een goede wethouder, een goede activist."



Volgend artikel: 'De stad heeft het platteland nodig'

Wouter van Dieren
Michel Jehae en Wouter van Dieren
Wouter van Dieren
Frans Post, Michel Jehae en Wouter van Dieren

Foto’s: Wendy Presser

Verslag: Hans van den Berk